Jak wskazaliśmy w poprzednim artykule na temat zaginięć dzieci, porwania rodzicielskie stanowią jedną z ich przyczyn. Nie są co prawda przyczyną najczęstszą, natomiast z pewnością porwania rodzicielskie stanowią sprawy bardzo głośne.
Pojęć takich, jak porwania rodzicielskie oraz uprowadzenia rodzicielskie często niesłusznie używa się zamiennie. Te terminy mają jednak nieco inne znaczenia. Porwanie rodzicielskie występuje, kiedy to obojgu rodzicom przysługuje pełnia praw rodzicielskich, a jeden z rodziców zabiera dziecko. Porwania rodzicielskie zdefiniowano w Zarządzeniu Nr 124 Komendanta Głównego Policji. Zgodnie z nim:
Porwanie rodzicielskie jest sytuacją, w której jedno z rodziców lub opiekunów posiadających pełną władzę rodzicielską bez woli i wiedzy drugiego z nich pod pretekstem krótkotrwałego pobytu wywozi, lub zatrzymuje osobę małoletnią na stałe, pozbawiając tym samym drugiego rodzica lub opiekuna posiadającego pełną władzę rodzicielską możliwości utrzymywania kontaktu z małoletnim w przysługującym mu zgodnie z prawem zakresie.
Działanie tego rodzaju w Polsce nie jest przestępstwem, w związku z czym Policja prawdopodobnie nie będzie miała podstaw do interwencji. Uprowadzenie rodzicielskie to z kolei sytuacja, w której dziecko zabiera rodzic o odebranych prawach rodzicielskich. Uprowadzenie rodzicielskie jest przestępstwem ściganym z art. 211 Kodeksu karnego.
Instytucjami przewidzianymi w prawie cywilnym, mającymi związek ze sprawowaniem pieczy nad dzieckiem są m.in. władza rodzicielska i kontakty z dzieckiem. Zgodnie z obowiązującym prawem, rodzic nie powinien drugiemu z rodziców utrudniać realizowania jego praw wobec dziecka. Porwanie rodzicielskie jest rażącym naruszeniem władzy rodzicielskiej. Jak wynika z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, każdy z rodziców może w kwestiach związanych z dzieckiem działać samodzielnie, o ile jednak nie są to działania dotyczące istotnych spraw dziecka. Nawet w sytuacji, kiedy rodzice dziecka żyją w rozłączeniu, o sprawach jego dotyczących powinni decydować wspólnie.
W niektórych sytuacjach jednak nawet rodzic, którego władza rodzicielska została ograniczona, ma prawo do współdecydowania z drugim rodzicem o istotnych sprawach dziecka. W przypadku braku porozumienia między rodzicami, o kwestiach dotyczących dziecka decyduje sąd rodzinny. Warto również zaznaczyć, jak definiuje się pojęcie istotnych spraw dziecka. Są to sprawy takie jak sprawowanie opieki nad dzieckiem, zgoda na wykonanie zabiegu operacyjnego, zapewnienie warunków mieszkaniowych, decyzja o wyjeździe za granicę lub ustalenie miejsca pobytu dziecka. Mogą to zatem być zarówno kwestie dotyczące ogólnych spraw, jak i zagadnienia istotne w konkretnej sprawie. Nawet w sytuacji, kiedy jeden z rodziców ma ograniczoną władzę rodzicielską, może on realizować prawa takie, jak kontakty z dzieckiem. Nie każdy rodzic może jednak wspomniany kontakt utrzymywać. Wyjątek występuje w sytuacji, kiedy to rodzic ten został całkowicie pozbawiony władzy rodzicielskiej oraz pozbawiony możliwości utrzymywania kontaktów z dzieckiem.
Porwanie rodzicielskie występuje w sytuacji, kiedy jeden z rodziców pod pretekstem krótkiego wyjazdu, przetrzymuje dziecko lub wywozi je za granicę. Jak zaznaczono wcześniej, porwanie rodzicielskie ma miejsce, kiedy rodzic wywożący dziecko posiada pełnię praw. Gdy zaistnieje porwanie rodzicielskie, drugi z rodziców nie ma możliwości utrzymywania kontaktu w takim zakresie, jaki mu przysługuje. Porwanie rodzicielskie polega zatem na uprowadzeniu lub zatrzymaniu wbrew woli osoby będącej opiekunem dziecka.
W przypadku porwania rodzicielskiego mamy zatem do czynienia z sytuacją, kiedy jeden z rodziców nie wie, gdzie przebywa jego dziecko. Nawet jeśli posiada on taką wiedzę, często niemożliwe jest skontaktowanie się z dzieckiem. Porwanie rodzicielskie oraz zaginięcie dziecka mogą zatem współwystępować lub nie. Występują one jednocześnie wtedy, kiedy rodzic wywozi dziecko i zatrzymuje w nieznanym miejscu. Osobno natomiast wtedy, kiedy zarówno jeden, jak i drugi rodzic wiedzą, gdzie przebywa dziecko, natomiast jeden z nich jest pozbawiony kontaktu z nim.
Do porwań rodzicielskich najczęściej dochodzi z powodu niewiedzy. Inne powody to chęć zemsty na byłym partnerze lub partnerce. Często przyczyną jest także nieumiejętność porozumienia się w kwestii podziału władzy rodzicielskiej oraz miejsca zamieszkania dziecka. Jak wynika z informacji zamieszczonych na stronie fundacji ITAKA, do przykładowych form przemocy stosowanych przez rodziców wobec dziecka zalicza się m.in. takie zachowania, jak wmawianie dziecku, że drugi rodzic już go nie kocha bądź nie żyje. Rodzice dopuszczający się porwań ponadto często uniemożliwiają kontakt z drugim rodzicem. Co więcej, izolują dziecko od jego najbliższych. Dziecko jest zatem pozbawione kontaktu z rodziną oraz kolegami czy znajomymi.
Rodzice porywający własne dzieci bardzo często nie zdają sobie sprawy z konsekwencji swoich działań. Ich postępowanie może poważnie odbić się na zdrowiu psychicznym dziecka. Konsekwencje mogą być widoczne również w przyszłości. Mogą należeć do nich m.in. nieustanne poczucie zagrożenia czy długotrwały lęk. Jedną z praktyk stosowanych przez rodziców porywających swoje dzieci jest przetrzymywanie ich w nieodpowiednich warunkach, np. w opuszczonych domach.
Kiedy dojdzie do porwania rodzicielskiego, jednym z możliwych kroków jest wystąpienie z wnioskiem o ustalenie miejsca pobytu dziecka. Wniosek ten składa się do sądu opiekuńczego. Dodatkowo podejmowane kroki polegają na zawnioskowaniu o przyznanie praw rodzicowi, który został pozbawiony kontaktu z dzieckiem. Jednocześnie wnioskuje się o odebranie praw rodzicielskich wobec rodzica, który dokonał porwania rodzicielskiego. Porwanie rodzicielskie stanowi naruszenie przysługującej władzy rodzicielskiej. Często jest działaniem na szkodę dziecka. Ze względu na to wysoce prawdopodobne, że sąd ograniczy władzę rodzicielską lub pozbawi jej osobę, która dopuściła się porwania rodzicielskiego.
Zapoznaj się z artykułem: Obrona konieczna, przekroczenie granicy obrony koniecznej
Porwania rodzicielskie zgodnie z obecnie funkcjonującym Kodeksem karnym zostały stypizowane w artykule 211. Zgodnie z nim:
Kto, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny, lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Do celów przepisów dotyczących porwań rodzicielskich zalicza się m.in. zapewnienie odpowiednich warunków opieki. W doktrynie widoczne są jednak sprzeczne opinie dotyczące tego, kto może dopuścić się owego czynu zabronionego. Według pewnych poglądów porwanie rodzicielskie może mieć miejsce wyłącznie w sytuacji, kiedy nastąpiło odebranie praw rodzicielskich lub ich ograniczenie. Kiedy z kolei jeden z rodziców zatrzymuje dziecko wbrew woli drugiego, zgodnie z tym poglądem nie dochodzi do porwania rodzicielskiego, ponieważ rodzic przetrzymujący dziecko ma takie same prawa do opieki, jak drugi rodzic.
Zgodnie z innym poglądem, kiedy oboje rodziców ma władzę rodzicielską nad dzieckiem, o kwestiach takich, jak np. miejsce, w którym przebywa dziecko, powinni oni rozstrzygać wspólnie. Według niego, jeśli rodzic posiada nawet pełnię praw rodzicielskich, ale przetrzyma dziecko wbrew wiedzy i woli drugiego rodzica, może odpowiadać na podstawie artykułu 211 Kodeksu karnego. Gdyby takie postępowanie nie było karane, mogłoby to doprowadzić to przetrzymywania dzieci przez skłóconych rodziców, a to mogłoby doprowadzić do większej popularności tego typu bezkarnych praktyk.
Biorąc pod uwagę orzecznictwo, na podstawie dotychczasowych wyroków stwierdzić można, że dominującym poglądem jest pogląd pierwszy. Sprawcą czynu uregulowanego w artykule 211 kk. zostać może zatem wyłącznie osoba, której władza rodzicielska została ograniczona. Jeśli natomiast czynu wskazanego w artykule dokona rodzic, któremu przysługuje pełnia praw rodzicielskich, bardzo często stwierdza się, że do popełnienia przestępstwa nie doszło. Dotyczy to np. sytuacji, kiedy jeden z rodziców, posiadający pełnię praw, postanawia zabrać swoje dziecko na wakacje, o czym nie wie drugi rodzic. Budzi to jednak kontrowersje i wskazuje się na brak logicznego uzasadnienie tego typu decyzji.
Zobacz również: Ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe
Różnice występujące między porwaniem rodzicielskim a uprowadzeniem wskazane są w orzecznictwie. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2019 r., [I KZP 7/19] dopóki rodzicowi przysługuje pełnia władzy rodzicielskiej, nie może on zostać podmiotem przestępstwa z art. 211. k.k. Sprawcami tego przestępstwa mogą być zatem wyłącznie ci, którzy władzy rodzicielskiej zostali pozbawieni lub ich władza została zawieszona. Różnice między porwaniem rodzicielskim oraz uprowadzeniem rodzicielskim zawiera także Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1979 r., [VI KZP 15/79]. Stwierdzono w niej, że w przypadku porwania rodzicielskiego dziecko zabiera rodzic, któremu przysługuje pełnia praw rodzicielskich. Uprowadzenie rodzicielskie zgodnie z tą uchwałą występuje natomiast w sytuacji, kiedy prawa rodzicielskie rodzica zabierającego dziecko zostały odebrane lub ograniczone.
Zobacz również informacje odnośnie rozwodów.
Przestępstwo stypizowane w artykule 211 Kodeksu karnego należy do przestępstw ściganych z urzędu. Oznacza to, że po uzyskaniu odpowiednich informacji przez policję lub prokuraturę wszczyna się śledztwo. Jego celem jest odnalezienie porwanego dziecka.
Należy zwrócić uwagę na zawarte w przepisie rozróżnienie pomiędzy uprowadzeniem lub zatrzymaniem małoletniego.
Jest to sytuacja, w której dochodzi do jego zabrania w inne miejsce, wbrew woli osoby, która sprawuje opiekę nad dzieckiem. Prowadzi do tego, że drugi rodzic nie ma możliwości zajmowania się dzieckiem. Co ważne, uprowadzenie dziecka może nastąpić również za jego zgodą. Przepis ten chroni prawa drugiego rodzica do kontaktu z dzieckiem. Nie jest zatem konieczne, by naruszeniu uległy prawa dziecka. Jeśli natomiast dany czyn będzie miał znikomą szkodliwość społeczną, dopuszcza się możliwość wyłączenia jego bezprawności.
Nieco inną sytuacją jest natomiast zatrzymanie. Ma ono miejsce wtedy, kiedy sprawca czynu skłania lub zmusza dziecko do tego, by pozostało ono w miejscu dotychczasowego pobytu. Zdarza się np. w sytuacjach, kiedy dziecko przebywało w danym miejscu początkowo legalnie, a następnie jego pobyt nosił znamiona czynu zabronionego. Zatrzymanie może być zatem efektem zarówno działania, jak i zaniechania.
Jak wynika z przepisów, osobę zaginioną kwalifikuje się do jednej z trzech kategorii. Kategorie te wyznaczają priorytet dotyczący podejmowanych działań poszukiwawczych. Co do zasady dzieci zaginione w wyniku porwań rodzicielskich klasyfikuje się do III kategorii osób zaginionych. Wyjątek następuje, kiedy to osoba taka może zostać zakwalifikowana do I, gdy istnieje podejrzenie zagrożenia życia, zdrowia lub wolności dziecka.
W kwestii porwań rodzicielskich oraz uprowadzeń rodzicielskich bardzo istotna jest współpraca z Policją. W zależności od tego, do jakiej kategorii zakwalifikowano zaginięcie, ma to istotny wpływ na to, w jaki sposób działać będzie Policja. Jak wynika z przepisów, mimo faktu, że dziecko jest razem z jednym z rodziców, prawo przewiduje sytuację, kiedy to przebywanie z nim może stanowić dla dziecka zagrożenie. Kiedy możliwe jest zakwalifikowanie zaginięcia dziecka do I lub II kategorii, nie dokonuje się przyjęcia zawiadomienia w wyniku porwania rodzicielskiego.
Uprowadzenie rodzicielskie należy zgłosić na najbliższym posterunku policji. Nie jest konieczne, by zgłoszenie przyjęła osoba, która pełni funkcję odpowiedzialnego za poszukiwania osób zaginionych. Niemal każdy policjant ma obowiązek przyjęcia zawiadomienia na temat uprowadzenia rodzicielskiego. Zgłoszenie takie należy przyjąć natychmiast. Nie występuje konieczność odczekania określonego czasu od momentu zniknięcia dziecka. Zawiadomienie takie przekazuje się w dalszej kolejności do dyżurnego najbliższej jednostki policji. Kiedy dochodzi do uprowadzenia rodzicielskiego, a porwana osoba zostaje zakwalifikowana do 3. kategorii, Policja podejmuje działania mające na celu jej odnalezienie. Jednym z tego rodzaju działań jest powiadomienie najbliższego sądu rodzinnego i opiekuńczego o rozpoczęciu poszukiwań osoby małoletniej.
Poszukiwania dziecka zaginionego na skutek porwania rodzicielskiego kończą się, gdy zaistnieje jedna z kilku przesłanek. Należą do nich m.in. odnalezienie osoby zaginionej lub ustalenie miejsca pobytu dziecka. Poszukiwania kończą się również w sytuacji, kiedy osoba zaginiona powróci do swojego miejsca zamieszkania.
W sytuacji, kiedy rodzic uprowadzi lub zatrzyma dziecko, drugi z rodziców ma prawo do wystąpienia z wnioskiem o odebranie dziecka. Wniosek ten składa się do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania dziecka. Kiedy dziecko nie ma wyraźnie określonego miejsca zamieszkania, wniosek ten kieruje się do miejsca pobytu dziecka.
Jeśli nie jest znane miejsce zamieszkania dziecka, możliwe jest przeprowadzenie dochodzenia, by miejsce pobytu ustalić. Żądanie takie jest wydawane Policji, która w dalszej kolejności wydaje ogólnopolski nakaz poszukiwań. Kiedy nakaz wydania dziecka uwzględni się, określony zostaje termin, w którym dziecko należy wydać osobie wnioskującej. Jeśli termin upłynie, a działanie nie przyniesie pożądanych skutków, możliwe jest zwrócenie się o pomoc w fizycznym odbiorze dziecka. W takiej sytuacji kuratorowi sądowemu zleca się przymusowe odebranie dziecka.
Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę to umowa międzynarodowa sporządzona w Hadze dnia 25 października 1980 r. Konwencja ta dotyczy kwestii takich jak porwania rodzicielskie. Przepisy Konwencji haskiej mają przeciwdziałać negatywnym skutkom międzynarodowych uprowadzeń dzieci. Postępowania wszczynane na podstawie przepisów Konwencji mają na celu powrót do stanu faktycznego, istniejącego przed uprowadzeniem lub bezprawnym zatrzymaniem. Głównym celem konwencji nie jest zatem rozstrzygnięcie, przy którym z rodziców dziecko ma pozostać. Konwencja haska dotyczy jednak wyłącznie porwań i uprowadzeń międzynarodowych. W sytuacji, kiedy dziecko porwano w tym samym kraju, konwencja haska nie znajduje zastosowania. Ponadto konwencje stosuje się, kiedy doszło do porwania dziecka w jednym z 84 państw, będących jej sygnatariuszami.
Zobacz również artykuł: Egzekucja alimentów z zagranicy w Polsce: jak je uzyskać?
By konwencja mogła znaleźć zastosowanie, konieczne jest także to, by jej sygnatariuszem było również państwo, w którym dziecko przebywało przed uprowadzeniem. Na mocy konwencji haskiej osoba zainteresowana może domagać się powrotu dziecka. By było to możliwe, konieczne jest spełnienie kilku warunków. Na podstawie artykułu 4 konwencji możliwe jest ubieganie się powrotu dziecka, które nie ukończyło 16 lat. By konwencja znalazła zastosowanie, konieczne jest także spełnienie wspomnianego wcześniej wymogu, by dziecko zostało uprowadzone lub zatrzymane w państwie, które jest stroną konwencji. W sytuacji, kiedy dziecko zostało bezprawnie uprowadzone, organ orzekający tego państwa jest zobowiązany do zarządzenia niezwłocznego powrotu dziecka.
Zgodnie z konwencją w niektórych okolicznościach powrót dziecka jest niewskazany, mimo że nastąpiło jego bezprawne uprowadzenie. Wyjątki te opisano w artykule 13 Konwencji. Dotyczą one sytuacji, w której osoba opiekująca się dzieckiem nie wykonywała prawa do opieki podczas porwania dziecka albo zgodziła się na jego uprowadzenie lub zatrzymanie. Do wydania dziecka nie dojdzie również w sytuacji, kiedy istnieje ryzyko, że jego powrót mógłby przyczynić się do narażenia go na szkodę psychiczną lub fizyczną. Dziecka nie można wydać również jeśli jego powrót wiązałby się z powstaniem innego rodzaju niekorzystnych skutków.
Porwania rodzicielskie oraz uprowadzenia rodzicielskie wiążą się ze skomplikowanymi kwestiami prawnymi. Ze względu na to wskazane jest zwrócenie się o pomoc do kancelarii adwokackiej wyspecjalizowanej w tego typu działaniach. Ze swojej strony oferujemy Państwu pomoc prawną na najwyższym poziomie. Posiadamy doświadczenie dotyczące spraw prawnych z zakresu porwań rodzicielskich.
