Przestępstwa osób wykonujących zawody związane z finansami, działających w spółkach i innych podmiotach będących osobami prawnymi, jak również w przedsiębiorstwach prowadzonych przez osoby wykonujące działalność gospodarczą to potocznie przestępstwa białych kołnierzyków. Termin “przestępczość białych kołnierzyków” – „white collar crime” – został wprowadzony w 1949 roku. Przestępczość białych kołnierzyków to niedozwolone działania, które podejmują osoby posiadające wysoki status ekonomiczny. Tak zwane białe kołnierzyki posiadają dodatkowo specjalistyczne wykształcenie w zakresie nauk takich, jak ekonomia czy prawo. Posiadaną wiedzę i stanowiska wykorzystują do popełniania przestępstw. Ze względu na wysokie stanowiska przestępczość białych kołnierzyków jest trudna do wykrycia. Coraz mniej przestępstw to przestępstwa których dokonują zorganizowane grupy przestępcze, takie jak gangi, które polegają na wymuszeniach, natomiast wzrasta liczba przestępstw gospodarczych. Problemy z wykrywalnością przestępczości białych kołnierzyków prowadzą do bezkarności sprawców.
Przestępstwa białych kołnierzyków wykraczają poza stereotypowe postrzeganie przestępczości. Pozycja społeczna sprawców nie pasuje do obrazu bezwględnego i brutalnego przestępcy. Przestępstw białych kołnierzyków dokonuje się bez użycia przemocy. Pożytki z dokonania przestępstwa znacząco przewyższają ewentualne dolegliwości, które mogą spotkać sprawcę. Ich przestępstwa zwykle polegają na nadużyciu wiedzy i zaufania. Wymiar kar orzekanych dla takich przestępców jest bardzo niski w stosunku do wartości szkód, które taki przestępca wyrządził.
Zwykle przyjmuje się, że przestępstwa takie mogą popełnić osoby zasiadające w zarządach spółek prawa handlowego. Nie są oni jednak jedynymi, których można skazać za tego typu przestępstwa. Odpowiedzialność karną za przestępstwa gospodarcze ponosić mogą również osoby niezwiązane z zarządem spółki. Wprawdzie polskie prawo karne indywidualizuje kilka przestępstw, które mogą popełnić jedynie pewne osoby, które wykonują określone funkcje, to są również przestępstwa gospodarcze, za które można skazać menedżerów, dyrektor, księgowych czy też prokurentów. Odpowiedzialność karna dotknąć może również osoby piastujące niższe stanowiska – np. handlowców czy też agentów.
Jako jedno z najczęściej popełnianych przestępstw wskazać można oszustwo. Niestety bardzo często organy ścigania wykorzystuje się do niejako „bezkosztowego” odzyskiwania należności. Często mają miejsce sytuacje, kiedy w wyniku nieporozumień pomiędzy kontrahentami, które to nieporozumienia wynikają na tle wzajemnych rozliczeń, jedna ze stron zamiast dążyć do polubownego rozwiązania sporu (lub też przy pomocy „przeznaczonego” do tego celu sądu cywilnego), zawiadamia organy ścigania o popełnieniu na jej szkodę przestępstwa oszustwa, wskazując że kontrahent tak naprawdę od samego początku planował unikać zapłaty wystawionych mu rachunków. W tym miejscu wyjaśnić należy jakie znamiona wykazywać muszą działania przedsiębiorcy (i nie tylko) aby przypisać mu skutecznie przestępstwo oszustwa.
Polega ono na doprowadzeniu innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem za pomocą wprowadzenia w błąd lub wyzyskania błędu innej osoby lub na wykorzystaniu jej niezdolności do należytego pojmowania podejmowanych działań. Istotnym czynnikiem sprawczym dla niekorzystnej dyspozycji majątkowej jest tu przede wszystkim fałsz. W przeciwieństwie jednak większości przestępstw przeciwko mieniu, dyspozycja majątkowa na rzecz sprawcy ma tu charakter dobrowolny, niewymuszony.
Cechą tego przestępstwa jest zamiar wprowadzenia kogoś w błąd lub też wykorzystania tego błędu. Przyjmuje się, że musi on istnieć od samego początku. Podmiotem czynu może być każdy tj. każdy może owo przestępstwo popełnić. Przestępczość białych kołnierzyków utożsamiana jest z przestępczością łamiącą prawo gospodarcze. Nie jest to jednak tylko przestępczość gospodarcza, ale stanowi jeden z jej rodzajów. Działalność taka godzi głównie w interesy budżetu państwa. Do najczęściej popełnianych przestępstw białych kołnierzyków należą między innymi wyłudzenia kredytów i wyłudzenia podatków.
Często mają miejsce sytuacje, kiedy stale współpracujący z przedsiębiorcą kontrahent, nie bacząc na kondycję finansową tego przedsiębiorcy sprzedaje mu towar, albo ten towar tylko wydaje, zakładając że „jakoś to będzie”, albo że „zawsze płacił, wprawdzie z opóźnieniami, ale płacił”. Jednocześnie wskutek różnorakich zawirowań gospodarczych, przedsiębiorca nie jest w stanie przez dłuższy czas uregulować obciążającego go zobowiązania. W takiej sytuacji często w oczach sądów, a jeszcze częściej w oczach organów ścigania stajemy się oszustami.
Jeżeli decyzja kontrahenta o zawarciu umowy podyktowana jest nie błędnym obrazem, nakreślonym przez samą drugą stronę lub też na jej zlecenie, a błędnym przeświadczeniem spowodowanym przez np. osoby trzecie którym do tej pory dobrze się współpracowało z rzekomym sprawcą przestępstwa, albo przez złą własną interpretację informacji rynkowych, nie może być mowy o oszustwie, ponieważ brak jest elementu wprowadzenia w błąd swoim działaniem. Również brak zapłaty spowodowany okolicznościami powstałymi po zawarciu umowy, nie może być traktowany jako oszustwo.
Z powyższych względów niezwykle istotnym jest, żeby już przy pierwszym wezwaniu do stawiennictwa przed organami ścigania skorzystać z pomocy profesjonalisty, który wskaże jak zachowywać się w czasie przesłuchania. Temat ten zostanie poruszony w kolejnych artykułach.
W kilku kolejnych artykułach postaram się przedstawić większość najpopularniejszych przestępstw popełnianych przez osoby zaliczane do tzw. „białych kołnierzyków”. Jest to między innymi: posługiwanie się fałszywym dokumentem oraz tzw. przestępstwo prania brudnych pieniędzy.
