Posiadanie narkotyków związane jest z przepisami zawartymi w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii. Przestępstwa dotyczącego posiadania narkotyków nie uregulowano natomiast w Kodeksie karnym, jak mogłoby się wydawać. W poniższym artykule przytaczamy wszystkie najważniejsze informacje dotyczące posiadania narkotyków, a także odpowiedzialności karnej z nimi związanej.
Narkotyki są to związki wskazane w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii. By sprawdzić, czy dana substancja jest narkotykiem, przeprowadza się badanie testem narkotykowym. Następnie powołuje się biegłego, który wydaje opinię z zakresu badań chemicznych. Biegły ma wiedzę, która pozwala na stwierdzenie, w posiadaniu jakiej substancji był oskarżony. Może także stwierdzić, jaka jej ilość potrzebna jest do wywołania efektu narkotycznego, a także w posiadanie ilu porcji substancji wszedł oskarżony. Co ciekawe, oskarżonym za posiadanie narkotyków można zostać także, kiedy dana substancja okaże się np. zwyczajnym produktem spożywczym. W takiej sytuacji mamy do czynienia z usiłowaniem posiadania, co zostanie przybliżone w dalszej części artykułu.
Aby można było zostać skazanym za posiadanie narkotyków, konieczne jest wejście w posiadanie ilości narkotyku, pozwalającej na co najmniej jednorazowe użycie w celu odurzenia. Nie zostanie się natomiast skazanym za śladowe ich ilości. Dotyczy to np. resztek na szklanej lufce czy banknocie. Taka ilość substancji nie jest bowiem w stanie wywołać efektu odurzenia. Jeśli natomiast dana osoba posiada kilka woreczków z resztkami narkotyku lub kilka lufek, na których znajdują się ślady substancji psychoaktywnej, a łączna ich waga pozwala na wywołanie odurzenia, można zakładać, że występuje przestępstwo posiadania narkotyków.
Z przestępstwem posiadania narkotyków w szczególności wiąże się artykuł 62 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Dotyczy on posiadania środków psychoaktywnych lub substancji psychotropowych. Zgodnie z nim:
Kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
W przypadku posiadania znacznej ilości środków odurzających kara, jakiej podlegać będzie sprawca tego czynu, wynosi od roku do 10 lat. Jeśli sytuacja dotyczy czynu mniejszej wagi, możliwe kary to grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jak zatem wynika z ustawy, wyróżnia się typy przestępstw związanych z posiadaniem narkotyków. Jest to typ:
Zgodnie z Kodeksem karnym przestępstwa dzieli się na zbrodnie oraz występki. Zgodnie z art. 7 zbrodnia to czyn, zagrożony karą pozbawienia wolności na czas co najmniej 3 lat lub karą surowszą. Występek to z kolei przestępstwo, które zagrożone jest karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych lub powyżej 5 tysięcy złotych, karą ograniczenia wolności przekraczającą miesiąc, lub karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc. Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii nie jest możliwe popełnienie przestępstwa posiadania narkotyków nieumyślnie. Prawo dopuszcza natomiast zaistnienie tego przestępstwa w zamiarze bezpośrednim oraz ewentualnym. Zamiar bezpośredni występuje, kiedy dana osoba zamierza popełnić czyn zabroniony. Z zamiarem ewentualnym mamy natomiast do czynienia, kiedy ktoś dopuszcza możliwość popełnienia danego przestępstwa oraz godzi się na nią.
Za posiadanie narkotyków można zostać ukaranym niezależnie od tego, czyją własność one stanowią. Można zatem zostać skazanym za posiadanie także, jeśli np. przez chwilę przytrzymuje się np. torebkę na prośbę innej osoby. Karze będzie się podlegać jednak wtedy, kiedy dana osoba zdaje sobie sprawę z tego, że posiada narkotyki. Jeśli nie wie bowiem, że w torebce czy kieszeni mogą być narkotyki oraz nie wie, co dokładnie otrzymała, nie podlega karze. Jeśli np. dwie osoby zamieszkują ze sobą i jedna z nich znajduje się w posiadaniu narkotyków, tylko ona zostanie ukarana. Nie jest bowiem karane samo tolerowanie posiadania narkotyków przez inne osoby. Nie podlega ono karze na mocy ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.
Jak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego, posiadanie narkotyków na własny użytek to dysponowanie tego rodzaju substancją, które związane jest z zamiarem jej użycia. Nie należy przy tym wnioskować, że jeśli osoba jest pod wpływem narkotyków lub innych substancji psychotropowych, jednocześnie jest w ich posiadaniu. Dodatkowo istnieje możliwość odstąpienie od ścigania osoby, która posiadała nieznaczne ilości narkotyków na własny użytek. Poza faktem posiadania nieznacznej ilości substancji psychoaktywnej oraz konieczności spełnienia warunku, by było to posiadanie tej substancji do własnego wykorzystania dodatkowo konieczne jest, by orzeczenie kary wobec sprawcy było bezcelowe ze względu na niewielką społeczną szkodliwość czynu, a także jego okoliczności. Nie jest to jednak obowiązkowe, a prokurator nie musi odstąpić od ścigania sprawcy. W regulacjach prawnych nie ustalono jednak, jaka ilość narkotyku uchodzi za nieznaczną.
Polskie prawo dopuszcza możliwość odstąpienia od ścigania także wtedy, kiedy osoba posiadająca narkotyki podda się leczeniu odwykowemu. Jeśli zatem sprawca czynu związanego z używaniem środków psychoaktywnych jest uzależniony, a dodatkowo popełniony czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności, której wysokość nie przekracza 5 lat, prokurator może zawiesić postępowanie przygotowawcze. Zawieszenie takie może trwać do czasu, aż uzależniony zakończy leczenie. Dotyczy to także sytuacji, kiedy uzależniony podda się rehabilitacji lub udziałowi w programie edukacyjno-profilaktycznym. Jeśli leczenie zakończy się pomyślnie, istnieje możliwość warunkowego umorzenia postępowania zamiast prowadzenia go w dalszym ciągu.
Jeśli natomiast osoba uzależniona zostanie skazana na karę pozbawienia wolności, możliwe jest zwolnienie z reszty odbywanej kary. Sytuacja taka może mieć miejsce, kiedy już po skazaniu osoba podejmie leczenie związane z uzależnieniem od narkotyków lub innych substancji odurzających. By możliwe było udzielenie przerwy w wykonywaniu kary, skazany powinien wykazać, że ma zagwarantowane miejsce leczenia lub rehabilitacji. Ponadto przerwa w wykonywaniu kary jest możliwa, gdy do końca odbywania kary pozbawienia wolności pozostały nie więcej niż 2 lata.
Wspomnieć należy, że ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii była nowelizowana w 2011 roku. Po nowelizacji w niektórych przypadkach dopuszczalne jest odstąpienie od wymierzenia kary, jeśli mamy do czynienia z sytuacją, kiedy to sprawca posiada nieznaczną ilość narkotyków na własny użytek. Z drugiej strony, zaostrzenie kary występuje we wspomnianym wcześniej przypadku posiadania znacznych ilości narkotyków. Pojęcia „znacznej ilości” nie zdefiniowano. Źródłem pomocnym przy zdefiniowaniu tego terminu może być orzecznictwo sądów. Zgodnie z nim, znaczna ilość narkotyku to taka, która pozwala na odurzenie się przez co najmniej kilkadziesiąt osób. Stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy.
Inne sądy apelacyjne wyrażają jednak pogląd, że znaczna ilość narkotyków to ilości hurtowe. Zazwyczaj nie spotyka się ich w obrocie tego rodzaju substancjami. W takim przypadku znaczna ilość pozwalałaby na odurzenie się nie kilkudziesięciu, a kilku tysięcy osób. Jednoznaczne ustalenie tego, jaka ilość narkotyków zasługuje na miano „znacznej ilości”, jest jednak trudne. Nie ma bowiem kryteriów, które mają na celu sprecyzowanie tego terminu.
Jeśli natomiast chodzi o łagodniejszą karę, w przypadku zaistnienia wypadku mniejszej wagi, bierze się pod uwagę społeczną szkodliwość czynu. Tutaj także nie sprecyzowano dokładnie kryteriów, które pozwoliłyby na zakwalifikowanie danego przypadku jako przypadku mniejszej wagi. Sądy orzekając w tego typu sprawach, biorą pod uwagę między innymi to, jaki rodzaj narkotyku posiadał sprawca czynu. Analizują zatem, czy były to narkotyki, które zalicza się do cięższych, czy lżejszych. Biorą pod uwagę także to, jaką ilość substancji posiadał sprawca. Sądy analizują także to, jaką osobą jest sprawca. Biorą pod uwagę, czy był wcześniej karany, w jaki sposób zdobył narkotyki. Jeśli jakaś osoba była wcześniej niekarana, a ponadto posiada przy sobie niewielką ilość tzw. narkotyków miękkich, istnieje większa szansa, że czyn ten zostanie uznany za czyn mniejszej wagi. W efekcie możliwe jest warunkowe umorzenie postępowania.
Posiadanie narkotyków to tylko jedno z możliwych przestępstw narkotyków. Poza tego rodzaju czynem wśród najczęstszych przestępstw narkotykowych wyróżnia się:
Ostatni z wymienionych czynów uregulowano w artykułach 58 oraz 59 Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Jak ustalono w artykule 58, ten, kto udziela innej osobie środka odurzającego, substancji psychotropowej, nowej substancji psychoaktywnej, a także ułatwia lub umożliwia użycie tych substancji, lub nakłania do użycia tego rodzaju środków, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Kara ta podlega zwiększeniu w sytuacji, kiedy to sprawca czynu udziela narkotyku małoletniemu lub nakłania go do ich użycia. Kara grożąca za ten czyn to kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.
Artykuł 59 Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii dotyczy natomiast udzielania innej osobie środka odurzającego celem osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Jeśli dana osoba w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej udziela innej osobie środka odurzającego, substancji psychotropowej, nowej substancji psychoaktywnej, ułatwia użycie lub nakłania do użycia, podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat. W sytuacji, kiedy ten sam czyn skierowano przeciwko małoletniemu, kara pozbawienia wolności nie może być krótsza niż na okres 3 lat. Jeżeli przestępstwo to czyn mniejszej wagi, możliwe do zasądzenia kary to grzywna, ograniczenie wolności albo pozbawienie wolności do lat 2. Przytoczone przepisy wyraźnie wskazują, że jeśli sprawca czynu udziela narkotyków w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, za czyn ten grozi mu bardziej surowa kara. Poza karą pozbawienia wolności sądy za przestępstwa narkotykowe mogą orzec również nawiązkę, której wysokość może wynieść maksymalnie 50 000 złotych.
Prawo karne wyróżnia poza samym popełnieniem czynu zabronionego również możliwość karania za przygotowanie do niego lub usiłowanie. Są to dwie formy stadialne przestępstwa. Przygotowanie występuje wtedy, kiedy dana osoba podejmuje czynności, które mają stworzyć warunki do jego dokonania. Do działań tego rodzaju mogą należeć m.in. zdobywanie informacji, sporządzenie planu działania, a także uzyskanie odpowiednich środków. W większości przypadków karze nie podlega samo przygotowanie. Tak jest również w przypadku przygotowania do posiadania narkotyków. Za przygotowanie mogą uchodzić m.in. kupno lufek, bibułek, igieł, strzykawek itp. Przygotowanie podlega karze wyłącznie wtedy, kiedy stanowią o tym przepisy zawarte w Kodeksie karnym lub innej ustawie. Jeśli natomiast w przepisach nie wskazano, że przygotowanie danego czynu podlega karze, uznaje się, że jest ono niekarane. Do przestępstw, w przypadku których karane jest już samo przygotowanie, należą m.in. przygotowanie zamachu terrorystycznego lub zamachu stanu.
Kwestie dotyczące przygotowania i przestępstw narkotykowych reguluje artykuł 57 Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Zgodnie z nim karze za samo przygotowanie podlegają przestępstwa polegające na przemycie narkotyków oraz handlu narkotykami. Są to zatem działania takie jak przywóz, wywóz, przewóz oraz wprowadzanie do obrotu środków odurzających i substancji psychotropowych. Karze podlega również uczestniczenie w obrocie wymienionymi substancjami.
Usiłowanie to kolejne po przygotowaniu stadium przestępstwa. Regulacje dotyczące usiłowania zawiera Kodeks karny, w artykule 13. Zgodnie z nim podlega się karze wtedy, kiedy w zamiarze popełnienia czynu zabronionego poprzez swoje zachowanie bezpośrednio zmierza do dokonania czynu. Czyn taki jednak nie następuje. Z usiłowaniem mamy do czynienia także wtedy, kiedy jego niedoszły sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie czynu jest niemożliwe. Może to nastąpić np. w sytuacji braku przedmiotu nadającego się do dokonania czynu zabronionego. Usiłowanie występuje również, kiedy dokonanie czynu było niemożliwe ze względu na użycie środka, który nie nadaje się do jego dokonania. W przypadku przestępstw narkotykowych i posiadania narkotyków karalne jest nieudolne usiłowanie posiadania narkotyków. Karze będzie zatem podlegać np. ten, kto usiłować zakupić narkotyki, jednak próbę udaremnił np. funkcjonariusz policji.
