Jak wynika z danych, co roku w Polsce odnotowuje się ponad 15 tysięcy zaginięć. Spośród nich około 4 tysiące to zaginięcia osób nieletnich. Co 2-3 dni dochodzi do zaginięcia dziecka, które nie skończyło 7 lat. Zaginięcia dzieci w wieku 7-13 lat zgłaszane są kilka razy dziennie. W poniższym artykule przedstawiamy informacje, jak definiowane jest zaginięcie dziecka. Wskazujemy również, jak współpracować z Policją w przypadku takiego zdarzenia.
Zaginięcia dzieci to kwestie niezwykle indywidualne. Szczególnym czasem jest pod tym względem okres wakacyjny, kiedy zaginięć nieletnich odnotowuje się najwięcej. Powody zaginięć często różnią się od siebie. Najczęstszą przyczyną zaginięcia wśród najmłodszych jest niewłaściwa opieka rodziców. Czasem zdarza się, że tego rodzaju zaginięcia są spowodowane ich niedostateczną uwagą. To powoduje, że małe dziecko oddala się od rodzica, wykorzystując chwile nieuwagi. Rzadziej przyczyną są przestępstwa takie jak porwania, w tym porwania rodzicielskie. Ich tematykę przybliżymy w kolejnym artykule. Niezwykle niebezpieczny dla dzieci może być ich kontakt z osobami obcymi. Ważne jest zatem odpowiednie przygotowanie dziecka na sytuację, w której zetknie się z osobą nieznajomą. Nadmierne zaufanie dzieci do osób, których nie znają, może mieć niezwykle poważne konsekwencje. Ostatnią przyczyną zaginięć osób niepełnoletnich mogą być ucieczki z domu. Dotyczą one głównie osób w wieku nastoletnim.
Definicja zaginięcia została zawarta w Zarządzeniu nr 48 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 czerwca 2018 r. w sprawie prowadzenia przez Policję poszukiwania osoby zaginionej oraz postępowania w przypadku ujawnienia osoby o nieustalonej tożsamości lub znalezienia nieznanych zwłok, oraz szczątków ludzkich. Zaginięcie dziecka ma miejsce, kiedy uniemożliwione jest ustalenie miejsca jego pobytu. To z kolei przyczynia się do uniemożliwienia zapewnienia jemu ochrony życia, zdrowia lub wolności.
Na podstawie przytoczonego zarządzenia wyróżnia się 3 poziomy poszukiwania. Wyznaczają one priorytet oraz zakres dotyczący podejmowania czynności poszukiwawczych. Poziomy wyznacza się w zależności od kwestii takich jak występowanie ryzyka dla zdrowia lub życia osoby zaginionej.
Do tego poziomu zalicza się osoby, których zaginięcie może wiązać się z realnym i bezpośrednim występowaniem poważnego zagrożenia dla ich zdrowia i życia. Dla ratowania osób z tego poziomu konieczne jest natychmiastowe podjęcie czynności poszukiwawczych. Do tej grupy zaliczają się osoby małoletnie w wieku do 10 lat, osoby małoletnie w wieku od 10 do 13 lat, zaginione po raz pierwszy. Są to także osoby niezdolne do samodzielnej egzystencji, a także osoby, które wymagają przyjmowania leków, których brak przyjęcia stanowi zagrożenie dla życia. Do tej grupy zaliczane są także osoby, w przypadku których istnieje podejrzenie popełnienia przestępstwa przeciwko ich życiu lub wolności. Do poziomu 1. zalicza się także osoby, w przypadku których istnieje podejrzenie podjęcia przez nich próby samobójczej. Również, jeśli jakaś osoba zaginęła w warunkach atmosferycznych, które mogą stanowić dla niej zagrożenie, zaginięcie jest klasyfikowane do 1. poziomu.
Klasyfikuje się do nich te przypadki, w których istnieje podejrzenie wystąpienia zagrożenia dla życia, zdrowia lub wolności. Są to np. osoby małoletnie w wieku 14-18 lat zaginione po raz pierwszy. Do poziomu 2. zalicza się także osoby deklarujące po raz kolejny chęć popełnienia samobójstwa, lub te, których deklaracja popełnienia samobójstwa nie stanowiła realnych przesłanek spełnienia. Do tej grupy zaliczają się także wymagający stałego przyjmowania leków. W tej grupie jednak brak przyjęcia leku może stanowić zagrożenie dla zdrowia, jednak niekoniecznie zagrożenie życia.
Zaliczają się do niego osoby, których zaginięcie nie wiąże się z zagrożeniem zdrowia lub życia. Są to m.in. wyrażający wolę zerwania kontaktów ze swoją rodziną, oraz ci, którzy oddalili się od swojego miejsca zamieszkania w wyniku nieporozumień rodzinnych. Osoby co do których nie jest możliwe ustalenie przyczyn lub okoliczności zaginięcia, również zaliczają się do poziomu 3. Do tej grupy należą również osoby, które nie wymagają stałej opieki medycznej lub leków. Do ostatniego, trzeciego poziomu zalicza się również osoby małoletnie w wieku od 11 do 13 lat, zaginione po raz kolejny.
Chcąc zgłosić zaginięcie dziecka, należy pamiętać o tym, że nie jest konieczne, by od jego zniknięcia minęły 24 lub 48 godzin. Zaginięcie dziecka powinniśmy zgłosić od razu, kiedy zauważymy, że coś się z nim stało — nie wróciło z miejsca, w którym miało przebywać, jego koledzy i koleżanki nie wiedzą, gdzie jest, a my odwiedziliśmy miejsca, w których mogło potencjalnie przebywać.
Po stronie policjanta spoczywa obowiązek przyjęcia zgłoszenia. Jest to niezależne od tego, ile czasu upłynęło. By zgłosić zaginięcie dziecka, należy iść osobiście na najbliższy komisariat. Może być to komisariat zarówno w miejscu zaginięcia, jak i miejscu zamieszkania. Należy poinformować, że celem wizyty jest zgłoszenie zaginięcia. Osoby uprawnione do zgłoszenia zaginięcia to członkowie rodziny, opiekunowie prawni. Zaginięcie dziecka mogą zgłosić także przedstawiciele ustawowi osoby zaginionej, kierownicy instytucji, w których osoba zaginiona przebywała w celu sprawowania nad nią opieki lub leczenia. Zgłoszeń tego rodzaju mogą dokonać również osoby, które mają uzasadnione podejrzenia, że istnieje prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności. Zawiadomienie takie może złożyć również osoba, która potrafi jednoznacznie wskazać okoliczności zaginięcia. Jeśli natomiast osobą zaginioną jest cudzoziemiec, zaginięcie może zgłosić przedstawiciel urzędu konsularnego.
Osobie, która zgłosiła zawiadomienie o zaginięciu dziecka, wydaje się potwierdzenie przyjęcia zawiadomienia. Jeśli natomiast dojdzie do odmowy przyjęcia takiego zgłoszenia, wskazane jest, by żądać potwierdzenia odmowy zgłoszenia na piśmie. Policjant, który prowadzi poszukiwania zaginionego dziecka, powinien utrzymywać niezbędny kontakt z osobą, która jest uprawniona do informacji w związku z jego zaginięciem. Przekazywane informacje powinny być jednak dozwolone prawem. Muszą ponadto należeć do informacji nieobjętych klauzulą niejawności. Jeśli w działaniach Policji występują błędy, możliwe jest złożenie skargi na jej działania. Skargę taką składa się do kierowników jednostek Policji lub Komendy Głównej Policji. Jeśli natomiast te możliwości zostaną wyczerpane, kolejną możliwością jest wniesienie skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich.
W sytuacji zaginięcia dziecka należy ten fakt niezwłocznie zgłosić na Policję. Ważną i pomocną rzeczą może się okazać zabranie ze sobą zdjęcia dziecka. Działając w celu odnalezienia zaginionego dziecka, Policja będzie próbowała pozyskać jak najwięcej danych na jego temat. Każda informacja może okazać się przydatna i przyczynić do szybszego odnalezienia dziecka. Dlatego niezwykle istotne jest to, by niczego nie zatajać przed funkcjonariuszami. Informacje takie, jak ubiór czy przypuszczalne miejsce pobytu, mogą okazać się decydujące. Przydatne w poszukiwaniach może być również przejrzenie ostatnio odwiedzanych stron internetowych, sprawdzenie bilingu rozmów telefonicznych, a także wyciągów z kart bankowych. Jeżeli dziecko posiada telefon komórkowy przy sobie, możliwe, że uda się je znaleźć na podstawie karty SIM. Dzięki informacjom pozyskanym od rodziców lub opiekunów zaginionych dzieci możliwe będzie szybsze ich odnalezienie.
Podczas opisu dziecka należy zwrócić uwagę na informacje takie, jak to, co w jego wyglądzie i zachowaniu zwraca uwagę (znaki szczególne). Należy także opisać rzeczy, które ma przy sobie. Ważne jest zwrócenie uwagi na to, w jakich miejscach lubi przebywać oraz jak zachowuje się w trudnych sytuacjach. Istotną informacją jest również to, jakie dziecko ma cechy charakteru.
Jeśli zaginione dziecko jest w wieku szkolnym, pomocne może się okazać również zawiadomienie szkoły oraz nauczycieli, którzy być może będą mieli informacje istotne dla poszukiwań. Na samym początku należy jednak sprawdzić, czy dziecko nie poszło do osób bliskich, dziadków czy kolegów ze szkoły. Jeszcze przed poinformowaniem Policji należy przeszukać okolicę domu oraz sprawdzić, czy dziecko nie trafiło np. do szpitala.
Zgodnie z danymi zawartymi na stronie Portalu Child Alert, należy podać informacje na temat tego, co działo się podczas ostatniej doby. Szczególną uwagę należy zwrócić na to, czy wydarzyło się coś dziwnego. Jeśli tak, jak dziecko zareagowało na to wydarzenie. Ważne jest także to, czy działy się w ostatnim czasie w życiu dziecka jakieś szczególne wydarzenia. Czy miało problemy w szkole, czy w domu zdarzały się konflikty, czy pokłóciło się z rówieśnikami. Szczególną uwagę powinny zwrócić wszelkie objawy nerwowości u dziecka oraz zmiany w jego zachowaniu. Sygnałami alarmowymi mogą być w tym przypadku unikanie bliskich osób lub buntowanie się.
Istotne są również informacje na temat stanu zdrowia dziecka. Należy poinformować, czy przebywa ono pod opieką psychiatry lub psychologa. Jeśli tak — ważne jest wskazanie powodu przebywania pod kontrolą. Należy także udzielić informacji, czy dziecko cierpi na jakieś choroby, a także czy przyjmuje lekarstwa lub musi używać sprzętu leczniczego.
Poza wymienionymi informacjami należy również wskazać wszystkie te, które mogą pomóc w poszukiwaniach dziecka. Nie należy pomijać informacji ze względu na wrażenie, że mogą wydać się nieistotne. Jeśli poszukiwania dziecka przedłużają się, warto zostawić plakaty z jego wizerunkiem w widocznych miejscach.
Regulacje prawne dotyczące systemu Child Alert również zawarto w Zarządzeniu nr 48, w rozdziale 4. Child Alert jest systemem rozpowszechniania wizerunku dziecka za pośrednictwem mediów. Uruchamiany jest na 12 godzin. Czas ten liczy się od momentu rozesłania komunikatu o zaginionej osobie małoletniej.
Głównym celem programu jest przyspieszenie i ulepszenie poszukiwania zaginionych dzieci oraz nastolatków. Dzięki współpracy Policji oraz mediów możliwe jest niezwykle szybkie rozpowszechnienie wizerunku zaginionego dziecka. Child Alert jest uruchamiany w sytuacjach, kiedy istnieje prawdopodobieństwo, że szerokie poinformowanie społeczeństwa o zaginięciu dziecka przyczyni się do szybszego jego odnalezienia. Jest to zatem narzędzie, które ma wspomagać standardowe działania Policji, które realizowane są niezależnie od uruchomienia alarmu. Aby możliwe było uruchomienie programu Child Alert, niezbędne jest spełnienie wszystkich warunków, które wymienione są na stronie systemu alarmowego. Warunki te to:
Komunikat dotyczący zaginięcia dziecka zawiera podstawowe informacje na jego temat. Są to wszystkie dane, które mogą być istotne ze względu na możliwość jego odnalezienia. Jeśli istnieje przypuszczenie, że uruchomienie Child Alertu może spowodować zagrożenie dla życia małoletniej osoby zaginionej, należy odstąpić od tej procedury. Uruchomienie systemu Child Alert następuje na wniosek kierownika jednostki Policji, która prowadzi poszukiwania zaginionego dziecka. Przed uruchomieniem procedury konieczne jest spełnienie kryteriów, które dopuszczają jej wszczęcie. Z chwilą uruchomienia procedury, uruchamiana jest specjalna linia telefoniczna 995. Pod nią zgłaszać można informacje dotyczące zaginionego dziecka. Procedura Child Alert do tej pory w Polsce została uruchomiona 4 razy: w kwietniu 2015 roku, listopadzie 2015 roku, marcu 2019 roku oraz lutym 2020 roku. We wszystkich czterech przypadkach przyczyniła się do odnalezienia zaginionych dzieci.
W miarę upływu czasu poszukiwania zaginionego dziecka prowadzi się z mniejszą intensywnością. Mimo to poszukiwania zaginionych dzieci cały czas trwają. Co jakiś czas nadawane są komunikaty o osobach, które zaginęły lata temu. W przypadku dzieci wykonuje się np. portrety pokazujące, jak mogą wyglądać jako starsze osoby. Zdarzają się sytuacje, w których udaje się znaleźć dzieci, które zaginęły wiele lat temu.
W celu uniknięcia zaginięcia dziecka należy być wyczulonym na wszelkiego rodzaju sygnały ostrzegawcze. Szczególnie ważne jest zwrócenie uwagi na wszelkiego rodzaju zagrożenia. W przypadku młodszych dzieci niezbędne będzie zapewnienie im opieki na czas nieobecności dorosłych. Jeśli natomiast chodzi o nastolatków, należy w miarę możliwości pozyskać informacje na temat tego, z kim i gdzie dziecko spędza swój czas wolny. Dziecko powinno również wiedzieć, gdzie mieszka oraz jak się nazywa, na wypadek jego odnalezienia. Dziecko powinno znać również numer telefonu do swojego rodzica lub innej osoby z rodziny. Jeśli dziecko jest zbyt małe, by ten numer zapamiętać, można przyszyć taką informację np. do kurtki czy plecaka.
Należy wyczulić dziecko na to, jak powinno zachować się w kontakcie z obcymi. Zwrócić mu uwagę, by nie wsiadało do obcego samochodu, nie szło z nikim nieznajomym lub nie otwierało drzwi, gdy nikogo dorosłego nie ma w domu. Młodsze dzieci nie powinny ponadto same poruszać się komunikacją miejską. Powinny natomiast mieć zapewnioną opiekę na każdym kroku. Może być ona stopniowo zmniejszana w miarę tego, jak dziecko dorasta i staje się bardziej samodzielne. Dziecko należy również nauczyć tego, co powinno zrobić wtedy, kiedy się zgubi. Jeśli stanie się to np. podczas wyjazdu, ważne jest, by znało adres pensjonatu czy hotelu, w którym przebywało.
