Zatarcie skazania stanowi pewnego rodzaju nagrodę dla osób, które w przeszłości popełniły przestępstwo i po odbyciu zasądzonej kary przestrzegają obowiązującego prawa. Czy zatarcie skazania następuje automatycznie? Kiedy można otrzymać zaświadczenie o niekaralności po wyroku w zawieszeniu? Z naszego artykułu dowiesz się, jak sprawdzić, czy nastąpiło zatarcie skazania!
Zatarcie skazania polega na uznaniu, że po spełnieniu określonych warunków prawnych, skazanie przestaje wywoływać skutki prawne i traktowane jest, jakby nigdy nie nastąpiło.
Zatarcie skazania stanowi szansę dla byłych skazanych, aby wykreślono ich z Krajowego Rejestru Karnego. Jeśli sąd orzeknie zatarcie skazania, z chwilą orzeczenia dane skazanie uważa się za niebyłe. Oznacza to, że wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych. Usunięcie skazania z rejestru jest bezpośrednim skutkiem zatarcia skazania. Uznaje się zatem, że dany wyrok nigdy nie zapadł. Występowanie instytucji takiej, jak zatarcie skazania wynika z faktu, że obecnie kryminologia uznaje, że karanie sprawcy przestępstwa nie powinno trwać bez końca.
Upływ czasu decyduje zatem o zatarciu się skazania w pamięci społecznej. Dzięki temu osoba mimo wcześniejszego skazania może żyć bez przypiętej do niej łatki przestępcy, co mogłoby utrudniać ponowne odnalezienie się w społeczeństwie po skazaniu i odbyciu kary. Zatarcie skazania wiąże się z wiarą naszego systemu prawnego w resocjalizację osób skazanych. Warto jednak pamiętać, że nie każde skazanie podlega zatarciu – w szczególności dotyczy to najpoważniejszych przestępstw.
W przypadku zatarcia skazania przyjmujemy zatem pewnego rodzaju fikcję prawną. Uznajemy, że dana osoba nigdy nie była karana i może posługiwać się terminem „niekarany”. Możliwe jest również ogłaszanie swojej niekaralności w sposób publiczny. Mimo wcześniejszego skazania uznaje się, że były skazaniec, skazanym nigdy nie był. Traktuje się go w taki sposób, jakby nigdy do skazania nie doszło.
Istnieje jednak pewien wyjątek, kiedy to nie stosuje się zatarcia skazania. Jak wynika z artykułu 106 a Kodeksu karnego, dotyczy to sytuacji, w której skazany dopuścił się przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, kiedy pokrzywdzony był małoletnim poniżej 15 lat. Jest to jedyny rodzaj kary w polskim prawie, który nie ulega zatarciu skazania. Decyzja taka została umotywowana chęcią ochrony najmłodszych obywateli.
Jeśli orzeczono środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny, by możliwe było zatarcie skazania, w pierwszej kolejności musi dojść do jego wykonania, darowania albo przedawnienia wykonania. Niemożliwe jest również zatarcie skazania przed wykonaniem środka zabezpieczającego. Funkcjonowanie zatarcia skazania w polskim prawie wiąże się z jedną z funkcji kary — funkcją wychowawczą. Jest ona związana z faktem, że żadna osoba nie powinna być piętnowana przez całe życie za dokonanie zabronionego czynu. Ze względu na to przewidziano rozwiązanie takie, jak zatarcie skazania.
Dowiedz się również, czy jest niepoczytalność w prawie karnym!
Przepisy dotyczące zatarcia skazania znajdują się w artykułach 76, 106, 106 a, 107 oraz 108 Kodeksu karnego. Na podstawie artykułu 107, jeśli dana osoba została skazana na karę 25 lat pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary. W takiej sytuacji zatarcie skazania następuje z mocy prawa.
Co ciekawe, zatarcie skazania dopuszcza się także w przypadku wymierzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności. W takiej sytuacji również stosuje się okres 10 lat. Czas ten biegnie od momentu uznania wykonania kary, jej darowania albo przedawnienia wykonania. Zatarcie skazania w przypadku dożywotniego pozbawienia wolności jest zatem możliwe wyłącznie, gdy doszło do warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia kary.
Jeśli dana osoba została skazana na karę ograniczenia wolności, zatarcie skazania następuje z upływem 3 lat. Czas ten liczy się od wykonania kary, darowania jej albo od przedawnienia wykonania. Jeśli natomiast orzeczono karę grzywny, zatarcie skazania następuje z upływem roku. Kiedy odstąpiono od wykonania kary, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia.
Osoba, która została skazana na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, figuruje jako osoba karana w Krajowym Rejestrze Karnym aż do momentu zatarcia skazania. Zgodnie z Art. 107 §4 Kodeksu karnego, zatarcie skazania w takim przypadku następuje z mocy prawa po upływie 6 miesięcy od zakończenia okresu próby, o ile skazanie nie zostało odwołane i kara nie została wykonana. Dopiero po tym czasie osoba ta może uzyskać zaświadczenie o niekaralności, czyli dokument potwierdzający brak wpisów w rejestrze. Przed zatarciem skazania (nawet jeżeli kara była orzeczona w zawieszeniu i nie została faktycznie wykonana) osoba widnieje jako karana i zaświadczenie będzie to odzwierciedlać. Informacje te reguluje ustawa z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym oraz Kodeks karny.
Poza wymienionymi karami, stypizowanymi w Kodeksie karnym, zatarciu podlegają również wykroczenia z Kodeksu wykroczeń. Do tego typu czynów należy m.in. naruszenie przepisów drogowych. W przypadku wykroczeń zatarcie skazania następuje po upływie 2 lat.
Poznaj tryb ścigania przestępstw.
Jeśli sprawcę skazano na karę za większą liczbę przestępstw, jego sytuacja wygląda nieco inaczej. Jeśli przed upływem 2 lat dokonano nowego wykroczenia, za które wymierzono karę aresztu, ukaranie ulega zatarciu dopiero po 2 latach. Dodatkowo, jeśli dany przestępca ponownie popełnił przestępstwo przed okresem wymaganym do zatarcia skazania, możliwe jest jedynie jednoczesne zatarcie wszystkich skazań. Zatarcie skazania występuje zatem w odniesieniu do osoby, nie natomiast w odniesieniu do przestępstwa. Ze względu na to występuje wobec wszystkich skazań. Zatarcie skazania nie nastąpi zatem jeśli dana osoba zostanie skazana za kolejne przestępstwo przed zatarciem przestępstwa popełnionego wcześniej. Możliwe w takiej sytuacji jest jedyne wspólne zatarcie dokonanych przestępstw.
Po upływie odpowiedniego okresu od dnia wykonania kary, darowania kary lub od przedawnienia jej wykonania, zatarcie skazania następuje automatycznie z mocy prawa. Oznacza to, że po spełnieniu ustawowych warunków, a więc bez potrzeby składania dodatkowych wniosków czy podejmowania działań przez osobę skazaną, wpis o skazaniu zostaje usunięty z Krajowego Rejestru Karnego, a osoba traktowana jest tak, jakby nigdy nie była skazana.
Okresy te różnią się w zależności od rodzaju orzeczonej kary. W przypadku kary pozbawienia wolności przekraczającej 3 lata, zatarcie następuje po 10 latach od jej wykonania. Dla kar łagodniejszych terminy te są krótsze. W każdym przypadku jednak, jeżeli przewidziany w ustawie czas upłynie, zatarcie skazania następuje automatycznie – bez konieczności angażowania sądu.
Jednocześnie przepisy przewidują możliwość wcześniejszego zatarcia skazania. Osoba skazana może złożyć do sądu wniosek o wcześniejsze zatarcie, jeśli od wykonania kary upłynął określony czas i istnieją podstawy, by uznać, że dalsze widnienie skazania w rejestrze jest niecelowe. Sąd, rozpatrując taki wniosek, bierze pod uwagę m.in. postawę skazanego po odbyciu kary, jego dotychczasowe życie, stopień resocjalizacji, a także interes społeczny. W przypadku pozytywnego rozpatrzenia wniosku przez sąd, zatarcie skazania może nastąpić wcześniej niż wynikałoby to z ogólnych przepisów.
Do zatarcia skazania może dojść na 2 sposoby. Jest to zatarcie skazania z mocy prawa albo zatarcie skazania na wniosek skazanego. Skazanie następuje z mocy prawa wtedy, kiedy upłynęło 10 lat od momentu wykonania kary, darowania kary albo przedawnienia jej wykonania. W przypadku kary ograniczenia wolności okres przedawnienia występuje po upływie 3 lat. Składanie wniosku o zatarcie skazania nie jest konieczne jeśli odstąpiono od wymierzenia kary lub skazano daną osobę na karę grzywny. Zatarcie skazania z mocy prawa następuje także w sytuacji, gdy dochodzi do zmiany przepisów. Może się zdarzyć, że na skutek tej zmiany czyn, który wcześniej był przestępstwem, przestaje nim być.
By możliwe było ubieganie się o zatarcie skazania w pewnych sytuacjach konieczne jest złożenie wniosku. Należy zrobić to przed upływem terminów, które wskazano w ustawie. By wniosek o zatarcie skazania był ważny, konieczne jest uiszczenie opłaty. Jej wysokość wynosi 45 złotych. Po złożeniu wniosku możliwe jest zarządzenie zatarcia skazania po upływie 5 lat. Dotyczy to jednak wyłącznie sytuacji, kiedy skazany po tym czasie przestrzegał porządku prawnego i wymierzona kara była nie dłuższa niż 3 lata.
Wniosek o zatarcie skazania powinien zawierać:
Wniosek o zatarcie skazania należy odpowiednio uzasadnić. Jednym z uzasadnień może być np. dobre sprawowanie po odbyciu kary. Inne możliwości to problemy ze znalezieniem pracy ze względu na informacje o swoim skazaniu. Uzasadnieniem wniosku o zatarcie skazania może być także cieszenie się dobrą opinią w lokalnym środowisku. Gotowy dokument należy skierować do sądu wydającego wyrok w pierwszej instancji. W sytuacji, w której daną sprawą zajmowało się kilka sądów, właściwy sąd to ten, który jako ostatni wydał wyrok skazujący.
Analizując zagadnienie, jakim jest zatarcie skazania, należy zwrócić uwagę na fakt, że informacje dotyczące skazania gromadzi się nie tylko w Krajowym Rejestrze Karnym. Poza nim informacje o skazaniu prowadzone są również w innych rejestrach. Krajowy Rejestr Karny to instytucja, której głównym zadaniem jest prowadzenie danych na temat podmiotów skazanych. Poza danymi osób prawomocnie skazanych w rejestrze tym znajdują się również informacje na temat osób, którym prawomocnie warunkowo umorzono postępowanie i wobec których orzeczono środki zabezpieczające. Dostęp do tego rodzaju rejestru nie jest powszechny. Mają go jedynie organy państwowe. Zaliczają się do nich sądy, prokuratury oraz służby.
Co więcej, dostęp ten możliwy jest jedynie w celu realizacji obowiązków wymienionych podmiotów. Dostęp do danych może uzyskać także osoba, której dane te dotyczą. Informacje o niekaralności mogą uzyskać także pracodawcy. Informacje o skazaniu usuwa się po śmierci danej osoby. Należy zaznaczyć także, że usunięcie informacji o skazaniu z rejestru jest skutkiem zatarcia skazania, a nie instytucją samą w sobie. Na sądach ciąży ponadto obowiązek sprawdzenia, czy dane skazanie zatarto. Obowiązek ten jest niezależny od danych zawartych w Krajowym Rejestrze Karnym. Co więcej, spoczywa on również na organach innych niż sąd.
Oprócz Krajowego Rejestru Karnego, dane o osobach skazanych znajdują się także w innych rejestrach, m.in. w rejestrze sprawców przestępstw na tle seksualnym. Wpisy w tych rejestrach są usuwane po zatarciu skazania, z wyjątkiem sprawców przestępstw seksualnych wobec małoletnich poniżej 15. roku życia – w ich przypadku zatarcie nie jest możliwe. Dane były również usuwane z Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców oraz rejestru prowadzonego przez Polską Izbę Ubezpieczeń, jednak obecnie PIU nie gromadzi już danych o skazaniach, a jedynie dane statystyczne, przez co zatarcie skazania przestało mieć wpływ na ten rejestr.
Niektóre z rejestrów nie zawierają przepisu, który zobowiązuje do usunięcia wpisu z chwilą zatarcia skazania. Ustawa z 6 lipca 2001 r. o gromadzeniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji kryminalnych przewiduje gromadzenie informacji na temat popełnionych przestępstw. Są to informacje nie tylko na temat sprawców przestępstw, ale także samych przestępstw. Dane osobowe w tym przypadku przechowuje się przez okres 5 lat. Ich usunięcie występuje w sytuacji, gdy gromadzone dane okażą się nieprawdziwe lub ich gromadzenie zacznie być nielegalne.
Obowiązek usunięcia danych ma miejsce również, gdy cel gromadzenia danych przestał obowiązywać. Powodem usunięcia danych z rejestru może być również ochrona bezpieczeństwa państwa. Wspomniany wcześniej cel gromadzenia tego rodzaju danych sprowadza się do wykrywania sprawców przestępstwa. Z chwilą zatarcia skazania ustaje cel gromadzenia wspomnianych danych. Należy przez to uznać, że dane te podlegają usunięciu.
Przeczytaj także: Ubezwłasnowolnienie całkowite a częściowe – jak długo sąd rozpatruje wniosek o ubezwłasnowolnienie?
Zatarcie skazania otwiera przed osobą, która została skazana, zupełnie nowe perspektywy. Po zatarciu skazania, osoba ta jest traktowana w świetle prawa jak niekarana, co oznacza, że może uzyskać zaświadczenie o niekaralności i swobodnie posługiwać się tym statusem w kontaktach zawodowych czy urzędowych. Dzięki temu zatarciu skazania możliwy staje się powrót do wykonywania zawodów lub pełnienia funkcji, które wcześniej były niedostępne z powodu skazania – dotyczy to m.in. pracy w administracji publicznej, służbach mundurowych czy zawodach zaufania publicznego.
Osoba, wobec której nastąpiło zatarcie skazania, może w pełni uczestniczyć w życiu społecznym i zawodowym, bez obaw o negatywne konsekwencje wcześniejszego wyroku. Zatarcie skazania to szansa na nowy start, poprawę sytuacji życiowej i odbudowanie zaufania społecznego. Warto pamiętać, że choć zatarcie skazania nie zmienia faktu, że popełniono przestępstwo, to jednak pozwala na pełną reintegrację z porządkiem prawnym i społeczeństwem, dając realną możliwość budowania lepszej przyszłości. Jeśli interesują Cię sprawy z zakresu prawa karnego – nasza kancelaria adwokacka w Poznaniu służy pomocą!
