Rozdzielność majątkowa to coraz częściej wybierane rozwiązanie przez pary, które chcą jasno uregulować kwestie finansowe w związku. Choć kojarzona głównie z intercyzą, niesie za sobą szereg praktycznych konsekwencji – zwłaszcza w kontekście ewentualnego podziału majątku. W artykule wyjaśniamy, czym dokładnie jest rozdzielność majątkowa a podział majątku, jak wpływa na majątek wspólny i osobisty małżonków oraz co warto wiedzieć przy rozstaniu lub rozwodzie.
Rozdzielność majątkowa to ustrój majątkowy, który może być ustanowiony przez małżonków w trakcie trwania małżeństwa lub na jego początku. Polega on na tym, że każdy z małżonków posiada odrębny majątek osobisty, a wspólność majątkowa małżeńska ustaje lub w ogóle nie powstaje. Ustanowienie rozdzielności majątkowej wymaga zawarcia odpowiedniej umowy majątkowej małżeńskiej w formie aktu notarialnego lub orzeczenia przez sąd rozdzielności majątkowej.
W praktyce rozdzielność majątkowa oznacza, że każdy z małżonków samodzielnie zarządza swoim majątkiem osobistym, który obejmuje przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem związku małżeńskiego oraz te, które nabył w trakcie trwania małżeństwa po ustanowieniu rozdzielności majątkowej. Dzięki temu rozdzielność majątkowa pozwala uniknąć sytuacji, w której jeden z małżonków odpowiada za długi drugiego, co jest szczególnie istotne w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej lub innych ryzykownych przedsięwzięć.
Małżeńska wspólność majątkowa, zwana również ustawową wspólnością majątkową, powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia związku małżeńskiego. Obejmuje ona przedmioty majątkowe nabyte przez oboje małżonków lub przez jednego z nich w czasie trwania małżeństwa. Wspólność ustawowa ma na celu zapewnienie stabilnej bazy materialnej rodziny oraz ułatwienie zarządzania majątkiem, który powstaje w trakcie trwania wspólności majątkowej. W skład majątku wspólnego wchodzą m.in. wynagrodzenie za pracę, dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z nich, a także przedmioty majątkowe przynoszące dochód.
Wspólność majątkowa małżeńska ma charakter bezudziałowy, co oznacza, że małżonkowie nie posiadają określonych udziałów w majątku wspólnym, lecz zarządzają nim wspólnie. W przypadku ustania wspólności majątkowej w wyniku np. ustanowienia rozdzielności majątkowej lub rozwodu majątek wspólny ulega podziałowi na zasadach określonych przez przepisy prawa. Podkreślić należy, że w trakcie trwania wspólności majątkowej małżonkowie nie mogą rozporządzać udziałami w majątku wspólnym ani zobowiązywać się do rozporządzania nimi, co ma na celu ochronę interesów obu stron i stabilność majątku rodzinnego.
Przeczytaj także: Rozdzielność majątkowa a rozwód – czy rozdzielność majątkowa po rozwodzie jest możliwa?
Majątek wspólny, zwany również majątkiem wspólności ustawowej, powstaje z mocy ustawy wspólność majątkowa małżeńska z chwilą zawarcia małżeństwa. Szczegółowe kwestie w tym zakresie reguluje Art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:
Art. 31. [Wspólność ustawowa; majątek wspólny]
§1. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Jak natomiast można wyczytać z treści Art. 43 kodeksu:
Art. 43. [Udziały w majątku wspólnym]
§1. Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.
§2. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.
§3. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.
Majątek osobisty małżonka obejmuje z kolei składniki majątku osobistego, które nie wchodzą w skład majątku wspólnego. Są to przede wszystkim przedmioty majątkowe uzyskane przed zawarciem małżeństwa, prawa majątkowe wynikające z dziedziczenia lub darowizny, a także przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokojenia osobistych potrzeb jednego z małżonków. Ważne jest, że każdy z małżonków ma prawo do samodzielnego zarządzania swoim majątkiem osobistym bez konieczności uzyskiwania zgody drugiego małżonka.
W praktyce oznacza to, że podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej (np. w wyniku rozwodu lub ustanowienia rozdzielności majątkowej) dotyczy tylko tych składników majątkowych, które zostały nabyte w trakcie trwania wspólności majątkowej. Majątek osobisty pozostaje własnością każdego z małżonków niezależnie od ustania wspólności majątkowej. Dodatkowo, w skład majątku osobistego mogą wchodzić również prawa własności przemysłowej lub inne prawa majątkowe, które zostały nabyte przez jednego z małżonków i nie zostały objęte wspólnością majątkową.
Jeśli szukasz rozwiązania dla spraw z zakresu prawa rodzinnego – zachęcamy do kontaktu!
Podział majątku a rozdzielność majątkowa to dwa odrębne, choć powiązane instytucje prawa rodzinnego, których nie należy utożsamiać. Rozdzielność majątkowa to ustrój majątkowy ustanawiany między małżonkami – z mocy umowy (tzw. intercyzy) lub orzeczenia sądu. Jak wskazuje Art. 51(1) Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:
Art. 51(1). [Samodzielny zarząd swoim majątkiem]
Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem.
Dlatego właśnie sąd zakłada, że małżonkowie dysponują swoim majątkiem niezależnie od woli drugiej strony. W takim ustroju nie powstaje majątek wspólny, co oznacza, że po ustaniu małżeństwa lub rozdzielności nie ma potrzeby dokonywania podziału majątku wspólnego, jako że on nie istnieje. Z kolei podział majątku odnosi się do sytuacji, w której wcześniej istniała wspólność majątkowa małżeńska (ustawowa lub umowna), a po jej ustaniu i na skutek rozwodu, separacji, śmierci małżonka lub ustanowienia rozdzielności – konieczne staje się rozdzielenie składników majątkowych nabytych w trakcie trwania wspólności.
Innymi słowy, rozdzielność majątkowa wyprzedza powstanie wspólnego majątku, natomiast podział majątku następuje już po jego powstaniu i ustaniu wspólności. Zarówno rozdzielność majątkowa, jak i podział majątku regulowane są Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym oraz w zakresie postępowania – przepisami Kodeksu postępowania cywilnego. W praktyce ich odróżnienie ma istotne znaczenie zarówno przy zawieraniu związku małżeńskiego, jak i przy jego rozwiązywaniu.
Dowiedz się również, czy można nie zgodzić się na rozwód.
Podział majątku w trakcie trwania małżeństwa może się odbyć jedynie wtedy, gdy wcześniej istniała wspólność majątkowa małżeńska, a następnie została zniesiona, np. przez ustanowienie rozdzielności majątkowej. Wówczas możliwe jest przeprowadzenie podziału majątku wspólnego, który powstał w czasie trwania wspólności majątkowej. Podział ten można przeprowadzić na drodze postępowania sądowego lub w formie umowy między małżonkami (umowny podział majątku). Umowny podział majątku wymaga zgody obu stron i często odbywa się w formie aktu notarialnego, szczególnie gdy w skład majątku wchodzą nieruchomości lub przedsiębiorstwa.
Zajrzyj do wpisu: Podział majątku po rozwodzie – o czym należy wiedzieć?
Po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej najczęściej w wyniku orzeczenia rozwodu lub ustanowienia rozdzielności majątkowej powstaje konieczność przeprowadzenia podziału majątku wspólnego małżonków. Podział ten dotyczy wyłącznie składników majątkowych nabytych w trakcie trwania wspólności majątkowej, czyli majątku wspólnego, natomiast majątek osobisty każdego z małżonków pozostaje własnością odrębną i nie podlega podziałowi.
W praktyce podział majątku po rozwodzie może zostać przeprowadzony na drodze umownej lub sądowej. Umowny podział majątku wymaga pełnej zgody obu stron co do sposobu podziału oraz wartości poszczególnych składników majątku wspólnego. W przypadku nieruchomości lub przedsiębiorstw umowa taka powinna mieć formę aktu notarialnego. Jeśli porozumienie nie jest możliwe, konieczne jest złożenie wniosku o sądowy podział majątku.
Sądowy podział majątku wspólnego po rozwodzie obejmuje ustalenie składu majątku podlegającego podziałowi, wycenę poszczególnych składników oraz wybór odpowiedniego sposobu podziału majątku. Do podstawowych sposobów podziału należą: podział fizyczny składników majątku, przyznanie składników majątkowych na wyłączną własność jednego z małżonków z obowiązkiem spłaty drugiego, a także sprzedaż składników majątkowych i podział uzyskanych środków.
Warto zaznaczyć, że zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, chyba że istnieją ważne powody do ustalenia nierównych udziałów. Sąd może uwzględnić stopień przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego, w tym także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i prowadzeniu gospodarstwa domowego.
Zobacz też, co z kredytem po rozwodzie.
Koszty postępowania sądowego mogą być różne w zależności od tego, czy do wniosku o podział majątku dołączony jest zgodny projekt podziału, czy też wszystkie kwestie pozostawione są do rozstrzygnięcia sądowi. Im większa zgodność między stronami, tym postępowanie jest szybsze i mniej kosztowne. Warto mieć na uwadze, że oprócz opłat sądowych, mogą pojawić się również koszty związane z wyceną składników majątku wspólnego, zwłaszcza gdy w skład majątku wchodzą wartościowe przedmioty majątkowe. Wyceny dokonują biegli rzeczoznawcy, a ich wynagrodzenie stanowi dodatkowy koszt dla stron postępowania.
Ponadto, w sytuacji, gdy strony zdecydują się na skorzystanie z usług pełnomocników, takich jak adwokaci, należy uwzględnić również koszty ich wynagrodzenia. Mimo że obecność profesjonalnego pełnomocnika może zwiększyć koszty, często przyczynia się do sprawniejszego i korzystniejszego dla klienta przeprowadzenia podziału majątku. W przypadku braku porozumienia między małżonkami sądowy podział majątku może się przedłużyć, co również wpływa na wzrost kosztów postępowania. Dlatego też, jeśli to możliwe, warto dążyć do umownego podziału majątku.
Sprawdź także, jak przebiega rozwód za porozumieniem stron.
Konsekwencje rozdzielności majątkowej i późniejszego podziału majątku rodzą pytanie o ich plusy i minusy. Rozdzielność majątkowa daje przede wszystkim ochronę majątku osobistego – każdy z małżonków zachowuje kontrolę nad swoimi dobrami i nie odpowiada za długi drugiego. To rozwiązanie jest też korzystne przy prowadzeniu firmy, jako że zabezpiecza współmałżonka przed konsekwencjami ewentualnych zobowiązań.
Z drugiej strony, rozdzielność oznacza brak wspólnego budowania majątku i może utrudniać wspólne decyzje finansowe. W praktyce pojawiają się też trudności przy ubieganiu się o kredyt. Oprócz tego rozdzielność skutkuje:
Podział majątku po rozwodzie pozwala formalnie zakończyć współwłasność i jasno określić, kto co otrzymuje. Daje możliwość rozliczenia nakładów, gdy jedno z małżonków inwestowało więcej. Ponadto:
Jeśli szukasz adwokata, który poprowadzi sprawy rozwodowe w Poznaniu – skorzystaj z pomocy naszej kancelarii!
