W praktyce adwokackiej do kancelarii coraz częściej trafiają osoby podejrzane lub też oskarżone o przestępstwa związane z wykonywaniem działalności gospodarczej, m.in. w związku ze świadomym zaciąganiem zobowiązań bez możliwości ich uregulowania. W poniższym artykule omówimy temat tzw. fałszu materialnego, do którego zaliczamy właśnie posługiwanie się fałszywym dokumentem.
Jest to przestępstwo stosunkowo często popełnianie przez osoby prowadzące działalność gospodarczą. Nie dotyczy ono jedynie wyższej kadry zarządzającej przedsiębiorstw, ale również przedstawicieli handlowych, jak i wszystkich innych osób uprawnionych do wystawiania dokumentów czy też posługiwania się nimi. Jako przestępstwo może zostać zakwalifikowane również wypełnienie wystawionego przez kogoś blankietu niezgodnie z wolą tej osoby. Bardzo często przestępstwo popełniane jest poprzez „niewinne” podpisanie jednej z kart umowy za kontrahenta, który np. zapomniał jej zaparafować. Może ono również polegać na podpisaniu czyimś nazwiskiem faktury lub dokumentu W-Z.
Warto podkreślić, że posługiwanie się fałszywym dokumentem obejmuje zarówno dokumenty tradycyjne, papierowe, jak i dokumenty elektroniczne, które posiadają takie samo znaczenie prawne. W dobie cyfryzacji obrotu gospodarczego coraz częściej mamy do czynienia z dokumentami w formie elektronicznej, co nie zwalnia nikogo z odpowiedzialności za ich fałszowanie czy używanie. Przestępstwo to może mieć poważne konsekwencje nie tylko prawne, ale także finansowe i wizerunkowe dla przedsiębiorców i osób prywatnych. Dlatego tak istotne jest, aby każdy, kto posługuje się dokumentami w ramach swojej działalności, był świadomy ryzyka związanego z fałszowaniem oraz konsekwencji wynikających z posługiwania się fałszywymi dokumentami.
Dla lepszego zobrazowania można wskazać przykłady sytuacji, które w praktyce są kwalifikowane jako taki czyn:
W każdym z powyższych przypadków kluczowe jest nie tylko samo wytworzenie fałszywego dokumentu, ale właśnie użycie go w obrocie prawnym, co wyczerpuje znamiona przestępstwa.
Przeczytaj: Zatarcie skazania – czy zatarcie skazania następuje automatycznie?
Fałszerstwo materialne stypizowane zostało przepisem Art. 270 Kodeksu karnego:
Art. 270. [Fałszerstwo materialne]
§1. Kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używa, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§2. Tej samej karze podlega, kto wypełnia blankiet, opatrzony cudzym podpisem, niezgodnie z wolą podpisanego i na jego szkodę albo takiego dokumentu używa.
§2a. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§3. Kto czyni przygotowania do przestępstwa określonego w § 1, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Samo przygotowanie do popełnienia przedmiotowego przestępstwa, czyli gdy sprawca czyni przygotowania do fałszowania dokumentów, np. planuje lub gromadzi materiały niezbędne do popełnienia czynu, również podlega odpowiedzialności karnej i podlega karze do roku pozbawienia wolności.
Przepis ten ma na celu ochronę wiarygodności dokumentów oraz pewności obrotu prawnego. Ustawodawca uznał, że przestępstwo to przeważnie nie godzi bezpośrednio w dobra prywatne konkretnej osoby. Z tego też względu, kiedy sporządzane jest zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa fałszerstwa materialnego, często wskazuje się, że występuje ono w tzw. zbiegu z innym przestępstwem (np. przeciwko mieniu).
Zobacz artykuł: Tajemnica handlowa, tajemnica przedsiębiorstwa – definicja, naruszenie i ochrona
Przedawnienie odpowiedzialności karnej za fałszowanie dokumentów (Art. 270 k.k.) zależy od zagrożenia karą przewidzianego dla danego typu czynu: dla podstawowego typu z Art. 270 § 1 k.k. (kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat) termin przedawnienia wynosi co do zasady 10 lat na podstawie Art. 101 § 1 pkt 3 k.k., natomiast dla wypadku mniejszej wagi z Art. 270 § 2a k.k. (do 2 lat pozbawienia wolności) – 5 lat na podstawie Art. 101 § 1 pkt 4 k.k.
Jeżeli w okresie podstawowym wszczęto postępowanie „przeciwko osobie”, bieg przedawnienia ulega wydłużeniu – odpowiednio o dodatkowe 10 lub 5 lat (Art. 102 k.k.). Po prawomocnym skazaniu zastosowanie ma odrębny reżim przedawnienia wykonania kary: 15 lat w razie kary do 5 lat pozbawienia wolności, a 30 lat przy karze przekraczającej 5 lat (Art. 103 § 1 k.k.). Dodatkowo należy mieć na uwadze przepisy o wstrzymaniu biegu przedawnienia (Art. 104 k.k.) oraz szczególne, surowsze typy fałszerstw (np. dotyczące faktur), które ze względu na wyższe zagrożenia karą – mogą skutkować dłuższymi terminami przedawnienia.
W przypadku podejrzenia takiego czynu należy niezwłocznie zgłosić sprawę do organów ścigania. Można to zrobić na kilka sposobów:
Ważne jest, aby w zgłoszeniu wskazać wszystkie okoliczności zdarzenia, oraz możliwe dowody (np. zakwestionowany dokument, korespondencję, świadków), a także własne dane kontaktowe. Organ przyjmujący zawiadomienie ma obowiązek wszcząć postępowanie sprawdzające i ocenić, czy istnieją podstawy do wszczęcia dochodzenia lub śledztwa.
Sprawdź także, jak rozumieć przestępstwo komputerowe, a także przestępstwa białych kołnierzyków.
Opisywane przestępstwo można popełnić poprzez podrobienie lub przerobienie dokumentu (tzw. fałsz materialny) albo posłużenie się dokumentem podrobionym lub przerobionym.
Podrobieniem dokumentu jest sporządzenie go przy zachowaniu pozoru, jakby dokument ten pochodził od innej osoby, a nie od sprawcy. Za problematyczne uznać można, iż zgodnie z obowiązującą linią orzeczniczą obojętne jest to, czy osoba, której podpis podrobiono na dokumencie, wiedziała o tym lub wyraziła na to zgodę, czy też nie. Niezależnie bowiem od tej okoliczności przestępstwo zostało popełnione.
Z kolei przerobienie dokumentu to nadanie istniejącemu, autentycznemu dokumentowi innej treści, niż pierwotnie posiadana. Bez znaczenia jest charakter i rodzaj zmiany dokonanej w autentycznym dokumencie. Dokument można przerobić na rozmaite sposoby; w szczególności poprzez dopiski, naniesienie poprawek, sporządzenie nowej umowy o zmienionej treści.
Uwaga! Nie możecie zostać pociągnięci do odpowiedzialności za ww. przestępstwo, jeśli używając dokumentu, czynicie to nieumyślnie. Oznacza to, że jeśli nie wiecie że jest on podrobiony lub przerobiony odpowiedzialność za przestępstwo Was nie dotyczy.
Poznaj również tryb ścigania przestępstw.
