Podważenie testamentu notarialnego jest procesem, który może wydawać się skomplikowany, ale w niektórych sytuacjach jest możliwe. Aby skutecznie podważyć testament, konieczne jest zgłoszenie zarzutu nieważności testamentu przed sądem. W jakich przypadkach można to zrobić? Z tego artykułu dowiesz się, jak podważyć testament notarialny, jakie są przyczyny nieważności testamentu oraz w jakim czasie można podjąć takie działania.
Sprawdź, jakie kroki należy podjąć, aby skutecznie zakwestionować ważność testamentu!
Testament to dokument, w którym testator, czyli inaczej mówiąc spadkodawca, rozporządza swoim majątkiem w przypadku śmierci. Co ważne, testament może dotyczyć rozporządzenia tylko jednego spadkodawcy, to znaczy, że dwie osoby nie mogą spisać wspólnego testamentu. Testament raz sporządzony nie musi być ostateczny – w każdej chwili testator może odwołać cały testament, jak i jego pojedyncze zapisy.
Jest wiele różnych rodzajów testamentów, kodeks cywilny dokładnie precyzuje każdy z nich. Najczęściej jednak spotykany jest testament:
Własnoręczny – to najprostsza forma testamentu, w której spadkodawca samodzielnie spisuje swoją ostatnią wolę. Niedopuszczalne jest sporządzenie go przy użyciu komputera, maszyny do pisania czy przez inną osobę, nawet na prośbę spadkodawcy. Dokument powinien być opatrzony własnoręcznym podpisem spadkodawcy, najlepiej pełnym imieniem i nazwiskiem. Należy pamiętać, że testament może sporządzić wyłącznie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. W treści testamentu spadkodawca powinien jasno i precyzyjnie określić, komu i w jakiej części przekazuje swój majątek. Na końcu dokument należy opatrzyć właściwą datą.
Notarialny – to dokument zawierający wolę testora, który został spisany przez notariusza; po spisaniu woli i jej odczytaniu przez notariusza, musi zostać podpisana przez spadkodawcę. Testament notarialny jest sporządzany w formie aktu notarialnego, co oznacza, że notariusz dba o poprawność i świadome działanie spadkodawcy podczas jego sporządzania. Tak jak w przypadku testamentu własnoręcznego, testament notarialny musi zostać także opatrzony datą, w której został spisany. Sporządzenia testamentu notarialnego wymagają wniesienia specjalnej opłaty.
Allograficzny – jest to testament z rodzaju szczególnych, sporządzany jest w przypadku, kiedy osoba sporządzająca testament nie jest w stanie tego zrobić z powodu stanu zdrowia. Ważne jest jednak, że testament allograficzny musi być sporządzony przez osobę, która jest do tego uprawniona. Musi być sporządzony przez urzędnika np. burmistrza, wójta, prezydenta miasta, w obecności dwóch świadków. Spadkodawca podpisuje dokument pełnym imieniem i nazwiskiem, następnie dwóch świadków, na końcu musi zostać opatrzony datą sporządzenia.
O tym, czy nieważność testamentu może zostać stwierdzona, decyduje wola testowania samego testatora. Brak woli testowania stanowi element decydujący do uznania testamentu, czyli czynności prawnych, za niebyłą. Szczegółowe zapisy w tej kwestii możemy znaleźć w Art. 945 Kodeksu cywilnego:
Art. 945. [Przesłanki nieważności testamentu]
§ 1. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3) pod wpływem groźby.
§ 2. Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.
Dowiedz się również, jak wygląda odrzucenie spadku w praktyce.
Kwestie te regulowane są przez Art. 82 Kodeksu cywilnego:
Art. 82. [Stan wyłączający świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli]
Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.
Jak widać z powyższych przyczyn, choroby psychiczne czy zaburzenia mogą być powodem, aby stwierdzić nieważność testamentu. Stan świadomości spadkodawcy w chwili sporządzenia testamentu bada biegły z dziedziny psychiatrii sądowej, onkologii lub geriatrii. Dopuszczalne przez prawo w takim przypadku będzie przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego lub przesłuchania świadków, nawet w sytuacji śmierci testatora. Zeznania świadków mogą być użyte do wsparcia twierdzeń dotyczących stanu psychicznego testatora.
Nieważność testamentu można stwierdzić, jeśli na skutek choroby testator może ulegać zewnętrznym wpływom lub naciskom innej osoby. Testament można też uznać za nieważny w przypadku, kiedy testator podczas spisywania testamentu był w stanie przemijającego zakłócenia czynności psychicznych. O takiej sytuacji mówi się, kiedy testator był np. pod wpływem alkoholu, gorączki lub narkozy, co spowodowało wyłączenie świadomości.
Zobacz też artykuł o tym, jak wygląda sprzedaż mieszkania ze spadku.
Mówimy o takiej sytuacji, kiedy testator w chwili spisywania testamentu:
nie kierował się pobudkami uczuciowymi,
nie spisywał testamentu pod wpływem sugestii innych osób,
nie był w stanie choroby psychicznej, czasowej lub stałej, wyłączającej świadome powzięcie decyzji,
nie był w stanie choroby wyczerpującej organizm i siły woli, które spowodowały to, że nie był on zdolny do przeciwstawiania się naciskom zewnętrznym.
Inne przesłanki, które mogą zdefiniować nieważność testamentu to m.in. sytuacja, kiedy testator działał pod wpływem błędu lub groźby. Działanie pod wpływem błędu określone jest w Art. 84. Kodeksu cywilnego.
§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).
Przy uznaniu błędu nie ma znaczenia czy dotyczy on treści testamentu, czy pobudek testatora podczas sporządzania testamentu.
Do uznania nieważności testamentu może dojść również, jeśli:
został sporządzony pod wpływem groźby,
testament własnoręczny został spisany na maszynie lub komputerze, a testator jedynie złożył podpis,
spisany został przez obojga małżonków – testament nie może zostać sporządzony przez dwie osoby, aby był on ważny, konieczne jest sporządzenie dwóch, osobnych testamentów, przez każdego z małżonków;
testament notarialny sporządzony dla osoby niesłyszącej nie zawierał informacji o tym, że notariusz spełnił obowiązek odczytania, a pomimo braku słuchu spadkodawcy, treść testamentu jest znana i zatwierdzona przez testatora.
Podważenie testamentu notarialnego jest trudne, ale nie niemożliwe. Wynika to z obowiązku notariusza o zadbanie o to, by testator był w pełni świadomy składanego oświadczenia woli, bez zewnętrznych wpływów czy wymuszeń. Kluczowym aspektem jest wykazanie, że podczas sporządzania testamentu notarialnego wystąpiły okoliczności, które mogą wpłynąć na jego nieważność. Może to obejmować stany wyłączające świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli przez testatora, takie jak choroby psychiczne czy wpływ błędu lub groźby.
Warto zaznaczyć, że testament notarialny, sporządzany w formie aktu notarialnego, jest zazwyczaj odporniejszy na podważenie ze względu na obecność notariusza, który ma obowiązek upewnić się, że testator działa świadomie i bez nacisków zewnętrznych. Niemniej, jednak jeśli istnieją dowody na to, że notariusz nie dopełnił swoich obowiązków lub że testator był pod wpływem okoliczności unieważniających, to możliwe jest podważenie takiego testamentu w sądzie. Ważne jest, aby osoby zainteresowane podważeniem testamentu dokładnie zebrały wszelkie dowody i skonsultowały się z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym.
Nieważność testamentu własnoręcznego może wynikać z kilku istotnych przyczyn, które są określone w przepisach prawa. Testament własnoręczny jest łatwiejszy do unieważnienia niż testament notarialny, jako że nie ma on urzędowego poświadczenia notariusza. Dokument ten nierzadko zawiera błędy formalne (np. brak podpisu, daty), a jego treść można zakwestionować, wskazując na stan zdrowia testatora, wpływ osób trzecich lub fałszerstwo. Ponadto testament własnoręczny może zostać zgubiony, ukryty lub zniszczony w przeciwieństwie do testamentu notarialnego, który jest rejestrowany i przechowywany przez notariusza.
Podważyć testament można jedynie poprzez zgłoszenie zarzutu nieważności testamentu przed sądem. Nie jest możliwe podważenie testamentu np. u notariusza. Żądać unieważnienia testamentu można w postępowaniach sądowych o:
stwierdzenie nabycia spadku,
uchylenie lub zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku,
w toku sprawy o zapłatę zachowku.
Podważenie testamentu może być też jednym ze sposobów obrony w postępowaniu o wykonanie zapisu testamentowego. Aby zgłosić zarzut nieważności testamentu, konieczne jest zachowanie odpowiednich terminów. Nie można tego zrobić po upływie trzech lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przesłance ku nieważności testamentu, a także po upływie lat dziesięciu od chwili otwarcia spadku.
Podważenie testamentu może mieć poważne skutki dla spadkobierców i innych osób zainteresowanych spadkiem. Jeśli sąd uzna, że testament jest nieważny, może to oznaczać, że spadek zostanie podzielony w sposób inny, niż przewidywał testator. Może to również oznaczać, że niektórzy spadkobiercy utracą swoje prawa do spadku. W niektórych przypadkach podważenie testamentu prowadzi do odpowiedzialności karnej dla osób, które brały udział w sporządzeniu testamentu.
Jeśli okaże się, że testament został sporządzony pod wpływem groźby lub oszustwa, osoby odpowiedzialne za takie działania mogą ponieść konsekwencje prawne. Dlatego też podważenie testamentu nie tylko wpływa na podział majątku, ale może również mieć daleko idące skutki prawne i osobiste dla zaangażowanych stron.
Podważenie testamentu jest skomplikowanym procesem, który wymaga starannego przygotowania i udziału w postępowaniu sądowym. Aby podważyć testament, należy wykazać, że został on sporządzony w sposób niezgodny z prawem lub że testator nie miał pełnej świadomości, gdy go sporządzał. Sąd bada wszystkie okoliczności sprawy i podejmuje decyzję o ważności testamentu. Jeśli testament zostanie uznany za nieważny, może to mieć poważne skutki dla spadkobierców i innych osób zainteresowanych spadkiem. Dlatego też, osoby zamierzające podważyć testament powinny dokładnie przygotować się do postępowania, zbierając wszelkie niezbędne dowody i konsultując się z prawnikiem specjalizującym się w prawie spadkowym.
Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej – skontaktuj się z zespołem naszych wykwalifikowanych prawników, którzy specjalizują się w prawie spadkowym.
