Powszechny dostęp do Internetu i możliwość zdobywania wiedzy z różnych źródeł sprawiły, że zjawisko plagiatu staje się coraz powszechniejsze. W niniejszym artykule weryfikujemy, co to plagiat. Dodatkowo tłumaczymy, w jakich sytuacjach skorzystanie z cudzego dzieła jest dozwolone.
W polskim prawie autorskim nie ma jednoznacznej definicji dotyczącej tego, czym jest plagiat. W powszechnym rozumieniu oraz jak wynika z przepisów, które regulują prawną ochronę twórców, plagiat to przywłaszczenie sobie autorstwa cudzego dzieła. Plagiat stanowi zatem szczególne naruszenie osobistych praw twórcy oraz prawa twórcy do autorstwa danego utworu. Popełniając plagiat, publikujemy cudze dzieło pod własnym imieniem i nazwiskiem. Plagiat jest świadomym, bezprawnym i zamierzonym przypisaniem sobie autorstwa dobra intelektualnego, które stworzyła inna osoba. Ma miejsce niezależnie od formy czy miejsca publikacji.
Zazwyczaj plagiatem jest naruszenie autorskich praw osobistych. Jednak naruszeniu temu może towarzyszyć również naruszenie autorskich praw majątkowych. Plagiatem jest każde przywłaszczenie cudzego dzieła. Niezależnie od tego, czy jest to przywłaszczenie jednego zdania, kilku stron czy całości cudzego utworu. Należy zwrócić jednak uwagę, że każdy przypadek dotyczący plagiatu określonych treści bada się indywidualnie.
Istnieją jednak pewne sytuacje, w przypadku których, pomimo że może się wydawać, że plagiat ma miejsce, w rzeczywistości nie mamy z nim do czynienia. Może zdarzyć się, że dwie lub więcej osób w podobnym czasie wpadną na ten sam pomysł, a następnie zaczynają go realizować. W takiej sytuacji plagiat nie występuje. Dotyczy to sytuacji, w której osoby realizujące podobny pomysł, nie wiedziały nawzajem o swojej pracy. Plagiatem nie jest zatem twórczość równoległa, kiedy dwóch twórców, niezależnie od siebie pracuje nad danym dziełem, czego efektem jest powstanie dwóch utworów o bardzo zbliżonej do siebie treści. Plagiat nie ma miejsca również, jeśli znajdziemy treści, a następnie skopiujemy je na własną stronę internetową wraz z oznaczeniem prawdziwego autora. Plagiatem nie jest powtarzanie zdań, które prezentują stwierdzenia powszechnie znane i uznawane za oczywiste.
Plagiatu nie stanowi również przytoczenie fragmentu rozpowszechnionych już utworów. Fragment taki nie może jednak stanowić znacznej części nowego utworu. Taki rodzaj wykorzystania cudzego dzieła powinien pełnić jedynie rolę pomocniczą. Nowy utwór musi posiadać przejawy twórczości i oryginalności. Plagiatem nie jest także tłumaczenie danego utworu, a także jego przeróbka czy adaptacja. Jeśli zamierzamy przetłumaczyć jakiś tekst, konieczne jest porozumienie z autorem tłumaczonego dzieła, dotyczące wynagrodzenia. Dodatkowo w przypadku tłumaczenia tekstów konieczne jest wskazanie twórcy oraz oryginalnego dzieła. Jeśli warunki te nie zostaną spełnione, mamy do czynienia z plagiatem.
Twórca danego dzieła powinien mieć świadomość, że jego utwór może stanowić inspirację także dla innych twórców. Utwory inspirowane innymi, są utworami samodzielnymi. Jeśli posiadają one cechy oryginalności, a utwór oryginalny był jedynie inspiracją do powstania nowego utworu, nie mamy do czynienia z plagiatem.
Zobacz również artykuł: Co to jest znak towarowy? Ochrona znaku towarowego.
W przypadku rozstrzygnięć dotyczących kwestii takich, jak plagiat bardzo istotne jest istnienie prawa cytatu. Uregulowania dotyczące dozwolonego użytku chronionych utworów, zawarto w artykule 29. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z nim w utworach wolno przytaczać urywki rozpowszechnionych utworów, a także rozpowszechnione utwory plastyczne czy fotograficzne. Możliwe jest również rozpowszechnienie drobnych utworów w całości, o ile zakres ten jest uzasadniony celami cytatu. Ustawa za uzasadnione przypadki wymienia polemikę, analizę krytyczną lub naukową, nauczanie lub prawa gatunku twórczości. Oznacza to, że w dziele, które tworzymy, możemy przytoczyć urywki utworów, które są już opublikowane. Cytat należy w odpowiedni sposób oznaczyć. Należy zatem zamieścić jego autora. Jeśli nie jest on znany, wymagane jest poinformowanie o tym fakcie.
Jeśli do naszego dzieła włączamy inny utwór na zasadach prawa cytatu i odpowiednio go oznaczymy, nie musimy uzyskać zezwolenia twórcy oryginalnego utworu. Cytat powinien być zawsze podrzędny wobec naszego dzieła. Jeśli tworzymy opracowanie krytyczne, nie możemy posłużyć się jedynie oryginalną treścią utworu, którą opatrzymy krótkimi komentarzami. Nasza krytyczna analiza powinna posiadać elementy oryginalności i twórczości. Utwór oryginalny powinien mieć funkcję pomocniczą.
Wyróżnia się kilka rodzajów plagiatu. Jest to plagiat jawny, plagiat ukryty, całkowity i częściowy. Istnieje również zjawisko, nazywane autoplagiatem.
Plagiat jawny to przejęcie całości lub fragmentu cudzego utworu oraz opatrzenie go własnym imieniem i nazwiskiem. Plagiat ukryty występuje, gdy autor przejmuje fragmenty cudzego utworu, wkleja je do swojego dzieła i jednocześnie nie podaje autora oraz źródła pochodzenia. Bardzo często spotyka się go w pracach dyplomowych. Plagiat ukryty stanowi powtórzenie cudzego utworu. Plagiatem ukrytym będzie również powtórzenie istoty czyjegoś utworu w zmienionej formie, np. za pośrednictwem synonimów czy zmiany szyku wyrazów. Jest to jednak plagiat zdecydowanie trudniejszy do wykrycia. Plagiat całkowity to całkowite przejęcie dzieła innej osoby i podpisanie jego swoim nazwiskiem. Plagiat częściowy to natomiast kradzież niektórych elementów cudzego dzieła i podpisanie ich jako własne.
Ostatnim rodzajem plagiatu jest autoplagiat. Jest to skopiowanie własnego utworu. Autor przedstawia zatem ponownie to, co raz już opublikował. Celem takiego działania jest zazwyczaj fałszywe powiększenie własnego dorobku. Autoplagiat występuje np. w sytuacji, gdy ktoś, kto pisze np. artykuł naukowy, powiela w swoim dziele fragmenty innych swoich prac bez odpowiedniego oznaczenia. Zazwyczaj proceder ten jest spotykany w środowiskach naukowych, kiedy to istnieje konieczność zebrania określonej liczby punktów. Autoplagiat ma zatem pozwolić na publikację swojego tekstu w kilku czasopismach naukowych. Autoplagiat nie stanowi naruszenia autorskich praw osobistych. Może jednak być naruszeniem autorskich praw majątkowych. Dodatkowo stanowi naruszenie naukowej rzetelności i jest czynem, za który może grozić odpowiedzialność dyscyplinarna.
Jedną z konsekwencji plagiatu jest wycofanie danego dzieła. Popełniający plagiat, można zostać pociągniętym do odpowiedzialności cywilnej i karnej. Ten, czyje dzieło skopiowano, może domagać się przeprosin oraz zadośćuczynienia finansowego. Za wprowadzenie w błąd co do autorstwa danego utworu grozi kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.
Plagiat występuje w sytuacji, gdy osoba tworząca daną pracę dyplomową, skopiuje całość lub fragment tekstu innego autora, a następnie przypisze sobie autorstwo i nie podpisze autora dzieła, które splagiatował. Od 1 października 2015 r. zaczął obowiązywać przepis nakładający na uczelnie wyższe obowiązek sprawdzania prac dyplomowych pod kątem plagiatu. Prace te sprawdzane są za pomocą specjalnego systemu antyplagiatowego. Przed wejściem w życie tych przepisów kontroli podlegały losowo wybrane prace. Od momentu wejścia w życie, sprawdzana jest każda praca dyplomowa.
Wobec studenta, który dokona plagiatu pracy dyplomowej, wszczyna się postępowanie dyscyplinarne. Dodatkowo ze względu na zaistnienie plagiatu sam egzamin dyplomowy można unieważnić. To wiąże się z utratą tytułu magistra oraz związanych z nim innych tytułów. W pracy dyplomowej możliwe jest przytaczanie cudzych utworów. Musi ono odbyć się w takim zakresie, jaki konieczny jest do krytycznej analizy czy wyjaśnienia. Postępowanie o cofnięcie tytułu zawodowego nie ulega przedawnieniu. Oznacza to, że można je wszcząć w każdym czasie. Student, który nie zgadza się z decyzją rektora, może wystąpić z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie.
Jeśli efekt ponownego rozpatrzenia jest dla studenta niesatysfakcjonujący, możliwe jest złożenie skargi do sądu administracyjnego. Jeśli dana osoba na skutek plagiatu utraciła dyplom, może przystąpić ponownie do obrony, składając inną pracę dyplomową. Warto zaznaczyć, że plagiat w pracach dyplomowych to nie tylko wykorzystanie cudzego tekstu. Ochronie podlegają również dane takie, jak tabele czy rysunki. Jeśli zatem wykorzystujemy cudze wykresy czy grafy, także powinniśmy podać, kto jest ich autorem oraz gdzie je opublikowano.
Nasza kancelaria adwokacka z Poznania zapewnia fachową pomoc, indywidualne podejście oraz obsługę na najwyższym poziomie. Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej, skontaktuj się z nami.
