Ubezwłasnowolnienie całkowite a częściowe to instytucje dopuszczalne przez polskie prawo. W Polsce każda osoba, która ukończyła 18. rok życia, ma pełną zdolność do czynności prawnych. Zdolność ta sprawia, że możliwe jest skuteczne zawieranie umów, które gwarantują m.in. nabywanie praw oraz zaciąganie zobowiązań. Ubezwłasnowolnienie stanowi jednak ograniczenie tego rodzaju praw.
Na czym polega ubezwłasnowolnienie całkowite a częściowe? Jak długo sąd rozpatruje wniosek o ubezwłasnowolnienie? W poniższym artykule dowiesz się niezbędnych informacji na temat całej procedury, kosztach i jej konsekwencjach. Zachęcamy do przeczytania!
Ubezwłasnowolnienie to instytucja prawa cywilnego, która polega na pozbawieniu osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych. Może być ono całkowite lub częściowe, w zależności od stopnia, w jakim osoba jest w stanie samodzielnie podejmować decyzje. Ubezwłasnowolnienie całkowite oznacza, że osoba nie może samodzielnie dokonywać żadnych czynności prawnych. Jest to równoznaczne, z tym że wszelkie decyzje muszą być podejmowane przez jej opiekuna prawnego. Z kolei ubezwłasnowolnienie częściowe pozwala osobie na podejmowanie decyzji w ograniczonym zakresie, zazwyczaj dotyczącym codziennych spraw, jednakże w przypadku ważniejszych decyzji wymagana jest zgoda kuratora.
Warunki, które muszą być spełnione, aby sąd mógł orzec ubezwłasnowolnienie, są ściśle określone w przepisach prawa. Ubezwłasnowolnienie całkowite może być orzeczone, jeśli osoba ukończyła 13 lat i z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych, nie jest w stanie świadomie kierować swoim postępowaniem. Ubezwłasnowolnienie częściowe dotyczy natomiast osób pełnoletnich, które z powodu podobnych przyczyn potrzebują pomocy w prowadzeniu swoich spraw, ale ich stan nie jest na tyle poważny, aby całkowicie pozbawić ich zdolności do czynności prawnych.
Różnice występujące między ubezwłasnowolnieniem całkowitym a ubezwłasnowolnieniem częściowym dotyczą w głównej mierze ich podstaw prawnych oraz skutków.
Do ubezwłasnowolnienia całkowitego może dojść, jeśli dana osoba fizyczna, która ukończyła 13 lat, nie jest w stanie świadomie kierować swoim postępowaniem. Dotyczy to w szczególności sytuacji, kiedy jest ona uzależniona np. od alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych. Ubezwłasnowolnienie całkowite jest także możliwe, jeśli dana osoba nie może kierować swoim postępowaniem na skutek choroby psychicznej lub niedorozwoju psychicznego. Jeśli osoba fizyczna zostanie całkowicie ubezwłasnowolniona, ustanawia się dla niej opiekuna. Nie dotyczy to jednak sytuacji, kiedy osoba ubezwłasnowolniona przebywa jeszcze pod władzą rodzicielską.
Ubezwłasnowolnienie częściowe można natomiast orzec wyłącznie wobec osoby pełnoletniej. Wtedy nie ustanawia się opiekuna prawnego. Jeśli z kolei to rodzice dziecka zostaną ubezwłasnowolnieni, niemożliwe jest sprawowanie przez nich władzy rodzicielskiej. Dochodzi zatem do odebrania praw rodzicielskich. Ubezwłasnowolnienie częściowe ma miejsce w sytuacji, kiedy stan osoby ubezwłasnowolnionej nie jest na tyle poważny, by ubezwłasnowolnić ją całkowicie. Jednocześnie niezbędna jest jednak pomoc, by poprowadzić jej sprawy. Osoby ubezwłasnowolnione częściowo mają ustanowionego kuratora.
Aby ubezwłasnowolnienie całkowite stało się możliwe, konieczne jest spełnienie dwóch warunków. Jak wspomniano wcześniej, ubezwłasnowolnić w sposób całkowity można jedynie osobę, która ukończyła 13 lat. Przyczyną może być wystąpienie zaburzeń psychicznych, pijaństwa lub narkomanii. Warto zaznaczyć zatem, że nie każda choroba psychiczna prowadzi do ubezwłasnowolnienia całkowitego czy częściowego. Dzieje się to jedynie, kiedy stan chorego jest na tyle poważny, że nie ma możliwości samodzielnego i świadomego decydowania o sobie. Nie może zatem realnie ocenić swojego zachowania. Nie posiada również zdolności do przewidywania konsekwencji swoich czynów.
W toku postępowania praw osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, sąd może zaniechać doręczenia pism sądowych, zwracając uwagę na ochronę praw osoby oraz konieczność ustanowienia kuratora w przypadku braku przedstawiciela ustawowego. Jeśli osoba ubezwłasnowolniona całkowicie zawrze czynność prawną, jest ona nieważna. Niestety, zdarza się, że instytucje oferujące chwilówki nie sprawdzają, czy osoba biorąca kredyt, może ową umowę zawrzeć. To z kolei sprawia, że kredyty zawierane są przez osoby ubezwłasnowolnione, jednak w teorii umowy takie są nieważne. W praktyce jednak najpierw trzeba udowodnić ten fakt, a ponadto nawet jeśli daną umowę uzna się za nieważną, występuje konieczność zwrotu otrzymanej korzyści.
Całkowicie ubezwłasnowolniony nie może również uznać swojego ojcostwa bądź wystąpić z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa. Nie ma również możliwości zakwestionowania lub uznania testamentu. Nie może sprawować władzy rodzicielskiej, nie ma także możliwości nawiązania stosunku pracy, ani nie może brać udziału w wyborach lub referendach.
Jeśli kogoś ubezwłasnowolniono całkowicie, opiekun prawny reprezentuje prawa majątkowe, jednakże nie ma nad tym nieograniczonego wpływu – w przypadku każdej istotnej decyzji dotyczącej ubezwłasnowolnionego konieczna jest zgoda sądu opiekuńczego. Osoba całkowicie ubezwłasnowolniona nie może samodzielnie zawierać żadnej umowy. Nie ma także możliwości dokonania żadnej czynności prawnej.
Możliwa jest sytuacja, w której opiekun prawny zażąda zwrotu środków, które związane są ze sprawowaniem opieki nad ubezwłasnowolnionym. W większości przypadków wypłata wynagrodzenia ma miejsce z majątku ubezwłasnowolnionego. Jeśli nie ma on dochodów ani majątku, wynagrodzenie dla sprawującego opiekę pokrywa się z publicznych środków. Poza brakiem możliwości zawierania umów, osoba ubezwłasnowolniona nie może również wchodzić w związek małżeński. Regulacje dotyczące tej kwestii zawarto w Art. 11 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z nim:
§ 1. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie.
§ 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia może żądać każdy z małżonków.
§ 3. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia, jeżeli ubezwłasnowolnienie zostało uchylone.
Kiedy osoba, którą ubezwłasnowolniono, pozostaje w związku małżeńskim, następuje ustanowienie rozdzielności majątkowej małżonków. Oznacza to, że tworzą oni dwa osobne majątki. Osoba całkowicie ubezwłasnowolniona nie może również sporządzić testamentu.
W przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego osoba ubezwłasnowolniona ma możliwość samodzielnego dokonywania umów dotyczących spraw życia codziennego. Są one ważne, o ile jednak osoba ubezwłasnowolniona nie została w ich wyniku pokrzywdzona w rażący sposób. Osoba taka ma zatem częściową zdolność do czynności prawnych, nie jest jej pozbawiona całkowicie. W sytuacjach, kiedy osoba ta będzie decydować o własnym majątku, konieczna jest zgoda przedstawiciela ustawowego. By możliwe było ubezwłasnowolnienie częściowe, osoba, której postępowanie takie będzie dotyczyć, musi być pełnoletnia.
Ubezwłasnowolnienie częściowe będzie zatem miało miejsce w sytuacji, kiedy to dana osoba jest chora, podobnie jak w przypadku ubezwłasnowolnienie całkowitego. Choroba, na którą cierpi ubezwłasnowolniony, nie ma jednak aż tak istotnego znaczenia w kontekście świadomego decydowania o sobie samym. Ubezwłasnowolnienie częściowe nie wyklucza, aby taka osoba miała prawo do zarządzania swoim zarobkiem – wyjątkiem jest sytuacja, kiedy sąd postanowił inaczej. W przypadku większości czynności prawnych konieczne jest jednak ich zatwierdzenie przez kuratora. Ponadto ubezwłasnowolniony ma większe możliwości pod względem dokonywania czynności prawnych, jednak by były one ważne, w większości przypadków wymagana jest zgoda sądu. Za zgodą sądu możliwe jest m.in. zawarcie małżeństwa.
W celu ubezwłasnowolnienia innej osoby konieczne jest zgłoszenie się z odpowiednim wnioskiem do sądu. Proces złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe może być skomplikowany i czasochłonny. Wniosek powinien zawierać dane osobowe wnioskodawcy oraz osoby, której dotyczy ubezwłasnowolnienie. Konieczna jest także informacja, jakie jest pokrewieństwo między osobą składającą wniosek a osobą, której dotyczy ubezwłasnowolnienie. Wniosek powinien zawierać również dane o stanie cywilnym osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona.
Należy zaznaczyć, czy przedmiotem wniosku jest ubezwłasnowolnienie całkowite, czy częściowe. Każdy wniosek o ubezwłasnowolnienie tego rodzaju wymaga także zawarcia odpowiedniego uzasadnienia. Istotną informacją jest również uwzględnienie, czy osoba, której dotyczyć będzie postępowanie, jest w stanie samodzielnie stawić się na rozprawę. W niektórych przypadkach sąd może ustanowić adwokata lub radcę prawnego dla osoby, która nie jest w stanie samodzielnie złożyć wniosku z powodu stanu zdrowia psychicznego.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć osoba, która ma interes prawny w tej sprawie. Do grona osób uprawnionych do złożenia takiego wniosku należą krewni osoby, której dotyczy wniosek, w linii prostej, małżonek, przedstawiciel ustawowy, a także Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Rzecznik Praw Dziecka. Warto zaznaczyć, że wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć również sama osoba, której dotyczy postępowanie, jeśli jest w stanie to zrobić. Należy również zaznaczyć, że polskie prawo karze składających wnioski o ubezwłasnowolnienie w złej wierze. Taki czyn może podlegać karze grzywny, wynoszącej do 5 tysięcy złotych.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe powinien być starannie przygotowany i zawierać odpowiednie uzasadnienie. Niezbędne jest dołączenie dokumentacji medycznej, która potwierdza stan zdrowia osoby, której dotyczy wniosek. Dokumentacja ta powinna obejmować opinie lekarzy specjalistów, takich jak psychiatrzy, neurolodzy czy psycholodzy, którzy mogą potwierdzić, że dana osoba cierpi na chorobę psychiczną lub inne zaburzenia uniemożliwiające jej świadome kierowanie swoim postępowaniem.
Ważne jest również, aby wniosek zawierał dane osobowe zarówno wnioskodawcy, jak i osoby, której dotyczy ubezwłasnowolnienie całkowite, a także informacje o pokrewieństwie między nimi. W przypadku, gdy wniosek jest składany przez przedstawiciela ustawowego, konieczne jest również dołączenie dokumentów potwierdzających jego uprawnienia do reprezentowania osoby, której dotyczy wniosek.
O tym, czy dana osoba fizyczna zostanie ubezwłasnowolniona, bardzo często decyduje opinia psychiatry, a także innych lekarzy, w tym neurologa. Istotna może być również opinia psychologa. Wszyscy oni mają za zadanie ocenić, czy u danej osoby występuje choroba psychiczna. Przed zasądzeniem ubezwłasnowolnienia sąd dokonuje weryfikacji poczytalności osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona. W dokumentach należy uprawdopodobnić możliwość występowania choroby psychicznej lub zaburzeń psychicznych. Osoba występująca z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie powinna ponadto udowodnić, że znajduje się wśród osób, które mają prawo do występowania z tego rodzaju wnioskiem. Na takie postanowienie sądu przysługuje zażalenie, co oznacza, że istnieje możliwość odwołania się od decyzji sądu w procesie prawnym.
Sprawa o ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe jest jedną z trudniejszych spraw do rozstrzygnięcia w sądach cywilnych. W takich sytuacjach często występuje wiele zmiennych, trzeba poczekać w wielu przypadkach np. na opinie lekarza. Ile więc trwa sprawa o ubezwłasnowolnienie oraz jak długo sąd rozpatruje wniosek o ubezwłasnowolnienie? Jeśli taka sprawa jest dosyć oczywista oraz wszystko jest dobrze przygotowane, taki proces trwa średnio kilka miesięcy. Warto zaznaczyć, że dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, co oznacza, że sąd uwzględnia miejsce zamieszkania i stan psychiczny osoby, której ten wniosek dotyczy, co wpływa na decyzje dotyczące ustanawiania pełnomocników oraz doradców tymczasowych.
Stała opłata od wniosku o ubezwłasnowolnienie wynosi 100 zł. Dodatkowo trzeba doliczyć koszt opini biegłych tutaj mogą być wahania kosztów, przy czym zazwyczaj jest to około 400 zł. Kolejnym kosztem w sprawie o ubezwłasnowolnienie jest koszt pomocy prawnej adwokata. Tutaj koszty mogą być bardzo zróżnicowane w zależności od stopnia skomplikowania sprawy, długości sprawy, czy zakresu pomocy prawnej. Warto również pamiętać, że istnieje obowiązek z urzędu zawiadomić sąd opiekuńczy o ustanowieniu lub odwołaniu doradcy tymczasowego, co jest istotne w procedurze prawnej.
Zobacz również: Ubezwłasnowolnienie alkoholika – kiedy jest to możliwe i jak to zrobić?
Ubezwłasnowolnienie można uchylić. Jest to konieczne szczególnie w sytuacji, kiedy ustały przyczyny będące powodem ubezwłasnowolnienia. Sąd ma wtedy obowiązek uchylenia ubezwłasnowolnienia lub jego zmiany. Jeśli stan osoby ubezwłasnowolnionej polepszy się, można zmienić je z całkowitego na częściowe. Możliwa jest również zmiana odwrotna, w sytuacji, kiedy stan osoby chorej ulegnie pogorszeniu. Wniosek o uchylenie ubezwłasnowolnienia może złożyć sama osoba ubezwłasnowolniona, ale także te osoby, które poprzednio wnioskowały o ubezwłasnowolnienie.
Warto podkreślić, że ubezwłasnowolnienie częściowe i całkowite danej osoby zawsze ma mieć na celu jej dobro. Oznacza to, że ubezwłasnowolnienie całkowite czy częściowe nie ma na celu łatwiejszego wykonywania obowiązków nad daną osobą, czy zarządzania jej majątkiem. W kwestiach dotyczących ubezwłasnowolnienia warto zwrócić się do doświadczonego adwokata. Nasza kancelaria adwokacka w Poznaniu oferuje pomoc prawną i wiedzę na najwyższym poziomie. Dzięki temu jesteśmy w stanie skutecznie walczyć o Państwa prawa.
