W ramach darowizny można przekazać zarówno drobne części własnego majątku, jak i te o dużej wartości. Zawarte w Kodeksie cywilnym przepisy prawa przewidują odwołanie darowizny w konkretnych okolicznościach. Dotyczy to przede wszystkim sytuacji, w której obdarowany dopuścił się rażącej niewdzięczności względem darczyńcy. W poniższym artykule przeanalizujemy, na czym polega i kiedy możliwe jest cofnięcie darowizny.
Zgodnie z treścią Art. 888 Kodeksu cywilnego:
§ 1 Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
Mimo że umowy darowizny powinny być złożone w ramach dokumentów przygotowanych przez notariusza, mogą być zawarte bez konieczności ich podpisywania. Tego rodzaju ustalenia, sporządzone np. w formie ustnej i tak będą ważne, jeśli obiecane świadczenie zostało spełnione. Co jednak istotne – reguła ta nie ma zastosowania, jeśli chodzi o odwołanie darowizny nieruchomości. Aby doszła ona do skutku, wymaga się sporządzenia umowy w formie aktu notarialnego.
Cofnięcie darowizny następuje poprzez złożenie stosownego oświadczenia obdarowanemu. Procedurę tą można przeprowadzić w formie ustnej, jednak dla pewności warto spisać odpowiedni dokument, aby obdarowany zapoznał się z treścią i ją zaakceptował. Z chwilą złożenia oświadczenia nakładany jest obowiązek zwrotu przedmiotu darowizny, przy czym reguła ta dotyczy wyłącznie rzeczy ruchomych. Na tej podstawie obdarowany zobowiązany jest do wydania rzeczy ruchomej darczyńcy, z kolei sam darczyńca może dochodzić przekazania mu przedmiotu darowizny. Jeśli obdarowany odmówi złożenia podpisu lub nie dojdzie do porozumienia z darczyńcą, istnieje możliwość rozstrzygnięcia sprawy na drodze sądowej.
Aby odwołanie darowizny było możliwe, muszą zaistnieć konkretne przesłanki – zwyczajny konflikt nie jest podstawą do tego, aby cofnięcie darowizny doszło do skutku. Kluczowe znaczenie dla podjęcia decyzji w dużej mierze ma postawa i zachowanie obdarowanego. W jakich jeszcze okolicznościach darczyńca może odwołać darowiznę?
Cofnięcie darowizny niewykonanej jest możliwe w sytuacji pogorszenia się sytuacji majątkowej darczyńcy po zawarciu umowy, przy czym dotyczy to zarówno działania, jak i zaniechania. Na skutek tego darczyńca nie jest zdolny realizować usprawiedliwionych potrzeb lub wypełniać ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych bez poniesienia uszczerbku. Odwołanie darowizny w takim przypadku przewidziane jest także wtedy, gdy obdarowany nie spełnił obowiązku nałożonego przez darczyńcę.
W przypadku wykonania darowizny, a więc wydania jej przedmiotu obdarowanemu, cofnięcie darowizny staje się możliwe. Dotyczy to sytuacji, w których darczyńca popadnie w stan niedostatku. Jak wskazuje Art. 897 Kodeksu cywilnego:
Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
Darczyńca może zdecydować się na odwołanie darowizny wtedy, gdy obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. W przepisach polskiego prawa rażąca niewdzięczność nie została jasno zdefiniowana. Oznacza to, że nie ma jednoznacznych kryteriów, pozwalających ocenić zachowanie obdarowanego, a o wydanym orzecznictwie decydują konkretne przesłanki przypisywane danej sprawie. Do rażącej niewdzięczności dochodzi zarówno w sferze materialnej, jak i moralnej, ponadto może ona przyjąć formę zaniechania lub działania.
Analizując poszczególne przypadki, należy przede wszystkim wziąć pod uwagę, czy w wyniku niewdzięczności obdarowanego dochodzi do skrzywdzenia darczyńcy lub spowodowania szkody majątkowej. Do przykładów zachowań, które mogą spowodować rażącą niewdzięczność, zalicza się m.in. odmówienie pomocy darczyńcy lub godzenie w jego dobre imię. Skrajnym przypadkiem jest doprowadzenie lub przyczynienie się do śmierci – w takiej sytuacji cofnięcie darowizny przez spadkobierców darczyńcy staje się w pełni uzasadnione. Mają oni do tego prawo także wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do wycofania darowizny na skutek rażącej niewdzięczności, lecz nie zdążył tego wykonać.
Konieczne jest dokonanie pewnych czynności prawnych, które pozwolą na odwołanie darowizny i ponownie przeniosą własność nieruchomości na darczyńcę. W tym celu niezbędnym krokiem będzie sporządzenie umowy w postaci aktu notarialnego. Jeśli darczyńca nie przygotuje odpowiedniego dokumentu i zażąda odwołania darowizny, własność nieruchomości nie zostanie na niego przeniesiona, a ponadto nie będzie on wpisany do księgi wieczystej. Ważne jest również, aby obdarowany zaakceptował treść przygotowanego aktu notarialnego – w innym wypadku darczyńca ma prawo wniesienia do sądu powództwa o zobowiązaniu obdarowanego do złożenia oświadczenia woli, które przywróci darczyńcy własność uprzednio podarowanej nieruchomości.
Dowiedz się również, kiedy możliwe jest cofnięcie pozwu.
Małżonkowie mogą zdecydować, aby przedmiot darowizny stanowił część ich majątku wspólnego. Zdarza się jednak, że w sytuacji, gdy po jednej stronie ujawniła się rażąca niewdzięczność, kwestia cofnięcia darowizny budzi wątpliwości. Można wycofać swoją wolę obdarowania małżonka i stwierdzić o włączeniu darowizny do wspólnego i niepodzielnego majątku. W ten sposób niewinny małżonek zyskałby możliwość dochodzenia roszczeń pieniężnych od współmałżonka w razie dopuszczenia się rażącej niewdzięczności.
Inne rozwiązanie zakłada, że darowizna staje się przedmiotem współwłasności obojga małżonków w równych częściach, jeśli dojdzie do odwołania darowizny. Takie okoliczności pozwalają darczyńcy żądać przeniesienia wyłącznie udziału małżonka, wobec którego odwołano darowiznę. Jeśli jednak nie jest to możliwe, uprawniona strona ma prawo żądania zwrotu przedmiotu darowizny na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Takie rozwiązanie z kolei sprawi, że niewinny małżonek zostanie poszkodowany.
Jedno z podstawowych pytań dotyczy odstępu czasu, w jakim możliwe jest cofnięcie drowizny – do ilu lat przysługuje takie prawo? Odwołanie darowizny nie jest bezterminowa, a ograniczone w czasie. Odwołania darowizny można dokonać w ciągu roku liczonego od dnia, w którym na jaw wyszła rażąca niewdzięczność. Zasada ta obowiązuje nawet po upływie kilku lub kilkunastu lat od momentu, w którym obdarowany dopuścił się zachowania, dającego przesłanki do cofnięcia darowizny. Kluczowe znaczenie ma więc to, kiedy darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego, a nie termin sporządzenia umowy. Warto przy tym zaznaczyć, że każde powstałe zdarzenie podlega osobnemu przedawnieniu.
Istnieją okoliczności, które uniemożliwiają odwołanie darowizny zgodnie z obowiązującym prawem. Nie jest możliwe cofnięcie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego, jeśli darczyńca mu przebaczył. Jednak przebaczenie po zawarciu umowy darowizny powinno wiązać się z dostatecznym rozeznaniem darczyńcy, pozwalającym na ocenę zachowania obdarowanego. Jeśli zawarta umowa jest słuszna, usprawiedliwiona i potrzebna, a więc wynika z zasad współżycia społecznego, także wtedy doprowadzenie do odwołania darowizny nie jest możliwe. Z tego względu o odwołaniu darowizny nie może być mowy m.in. w sytuacji, gdy była ona wyrazem wdzięczności lub jeśli osoba obdarowana znalazła się w trudnej sytuacji finansowej.
Cofnięcie darowizny jest procedurą prawną, która odbywa się poprzez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie lub w formie ustnej. Należy przy tym pamiętać, że odwołanie darowizny nieruchomości można sporządzić wyłącznie w formie aktu notarialnego. Cofnięcie darowizny jest możliwe w konkretnych okolicznościach, w szczególności na skutek pogorszenia sytuacji majątkowej darczyńcy, popadania w stan niedostatku lub dopuszczenia się przez obdarowanego rażącej niewdzięczności.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, darczyńcy przysługuje rok na odwołanie darowizny, którego powodem jest niewdzięczność obdarowanego. Istnieją jednak pewne przesłanki uniemożliwiające odwołania darowizny, a więc jeśli darczyńca obdarowanemu przebaczył lub zawarta umowa wynika z zasad współżycia społecznego. W razie występujących nieścisłości między obdarowanym a darczyńcą sprawa może być wyjaśniona na drodze sądowej.
Przeczytaj także: Alimenty na żonę – kiedy i na jakich zasadach przysługują?
