Otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. W chwili otwarcia spadku następuje dziedziczenie, tj. następstwo prawne po osobie zmarłej o charakterze sukcesji uniwersalnej. Przyjęcie spadku nie jest jednak obowiązkiem. To do spadkobiercy należy decyzja, czy zgodzić się na dziedziczenie po zmarłym spadkodawcy. Po otwarciu spadku możliwe jest bowiem odrzucenie spadku przez spadkobiercę.
Jaki jest termin na odrzucenie spadku przez dalszych spadkobierców? Co w przypadku przyjęcie lub odrzucenie udziału spadkowego przypada osobie małoletniej? Czy możliwe jest uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o odrzucenie spadku? Przeczytaj artykuł i zdobądź niezbędne informacje!
Odrzucenie spadku jest uregulowane w Kodeksie cywilnym – w szczególności w Art. 1012-1015. Zgodnie z tymi przepisami, spadkobierca ma prawo zadecydować o przyjęciu spadku lub jego odrzuceniu w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania. Odrzucenie spadku przez spadkobiercę wymaga złożenia odpowiedniego oświadczenia przed Sądem lub notariuszem. Przyjęcie spadku może nastąpić wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza, że spadkobierca odpowiada za długi tylko do wartości otrzymanego spadku. Przyjęcie spadku spadkobierca nabywa automatycznie, chyba że w ciągu 6 miesięcy od daty dowiedzenia się o powołaniu do spadku złoży stosowne oświadczenie o odrzuceniu.
Spadek może odrzucić każdy spadkobierca, zarówno ustawowy, jak i testamentowy. Dlatego właśnie odrzucenie spadku przez dalszych spadkobierców jest możliwe, tak samo jak w przypadku, gdy spadkobierca jest małoletni lub niezdolny do czynności prawnych. W takim sytuacjach oświadczenie o odrzuceniu spadku składa jego przedstawiciel ustawowy. Przedstawiciel ustawowy małoletniego musi uzyskać zgodę sądu opiekuńczego na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Procedura ta ma na celu ochronę interesów małoletniego i zapewnienie, że decyzja o odrzuceniu spadku jest dla niego korzystna.
Zobacz również: Sprzedaż mieszkania ze spadku, czy zapłacę podatek od sprzedaży?
Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez spadkobiercę wywołuje skutek jakby osoba ta nie dożyła otwarcia spadku. Oznacza to, że osobę taką wyłącza się od dziedziczenia, a w jej miejsce wchodzą dalsi spadkobiercy. Należy jednak mieć na względzie różnice wynikające z tytułu powołania do dziedziczenia. Dotyczy to kwestii takich jak to, czy nastąpiło ono na podstawie testamentu lub ustawy. W przypadku dziedziczenia ustawowego udział spadkowy spadkobiercy, który złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku przypada jego dzieciom. Dotyczy to dzieci żyjących w chwili otwarcia spadku lub dalszych spadkobierców ustawowych.
W pierwszej kolejności do dziedziczenia ustawowego powołuje się dzieci spadkodawcy oraz jego małżonka. Dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Taka sama sytuacja występuje jeżeli pierwotny spadkobierca odrzuci spadek. W przypadku braku zstępnych, czyli dzieci, wnuków, prawnuków albo złożenia przez nie oświadczenia o odrzuceniu spadku powołani do dziedziczenia ustawowego są małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Ich udział spadkowy wynosi 1/4 spadku.
Oświadczenie o odrzucenie spadku powinno zawierać: imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania, tytuł powołania do spadku oraz treść złożonego oświadczenia. Spadkobierca może złożyć oświadczenie zarówno ustnie, jak i na piśmie. Jeżeli złożone oświadczenie ma formę pisemną i będzie dokonane przed notariuszem, musi on sprawdzić, czy oświadczenie zawiera wszelkie niezbędne dane. W razie braku w złożonym pisemnym oświadczeniu niezbędnych danych notariusz odbierający to oświadczenie powinien wskazać dostrzeżone braki. Powinien on także wezwać spadkobiercę do ich uzupełnienia, mając na względzie zapewnienie dalszego prawidłowego toku postępowania. Notariusz ma obowiązek niezwłocznego przesłania złożonego oświadczenia, wraz z załącznikami, do sądu spadku.
Jeżeli spadkodawca nie miał zstępnych ani małżonka, cały spadek dziedziczą jego rodzice w częściach równych. Dotyczy to także sytuacji, w której zstępni i małżonek złożyli oświadczenie o odrzuceniu spadku. Stwierdzenie nabycia spadku jest rozpoznawane przez sądy rejonowe i należy do postępowania nieprocesowego. Jeśli któreś z rodziców nie dożyło otwarcia spadku udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Dotyczy to także sytuacji złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku przypadający mu udział spadkowy, przypada jego zstępnym zgodnie z ustawową kolejnością dziedziczenia. Zstępni dziedziczą także w przypadku złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez rodzeństwo spadkodawcy. W pierwszej kolejności dotyczy to jego dzieci. Gdy brak jest zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa albo złożyli oni oświadczenie o odrzuceniu spadku, spadek przypada dziadkom spadkodawcy.
Jeżeli dojdzie do sytuacji, że wszyscy spadkobiercy ustawowi odrzucą spadek, to przypada on gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. W przypadku, gdy nie da się ustalić ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu. Dotyczy to także sytuacji, kiedy ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą.
Z naszego bloga dowiesz się również, na czym polega i kiedy jest możliwe odwołanie darowizny.
W sytuacji odrzucenia spadku przez spadkobiercę testamentowego, w jego miejsce wchodzą inni spadkobiercy testamentowi jeżeli powołano ich w testamencie. Dziedziczenie odbywa się w częściach odpowiadających ich udziałom. Jednakże istnieje także możliwość, aby spadkodawca powołał spadkobiercę testamentowego na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała, lub nie mogła być spadkobiercą. Jest to tzw. podstawienie zwykłe.
Kolejną możliwość stanowi tzw. podstawienie powiernicze, które polega na tym, że spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę do zachowania nabytego spadku i do pozostawienia go innej osobie. Ma to jednak wyłącznie taki skutek, że osoba ta jest powołana do spadku na wypadek, gdyby spadkobierca nie złożył oświadczenia o odrzuceniu spadku lub nie mógł być spadkobiercą. W przypadku odrzucenia spadku spadkobierca jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku, co skutkuje utratą praw i obowiązków związanych z dziedzictwem.
Warto pamiętać, że spadkobierca powołany do spadku zarówno z mocy testamentu, jak i z mocy ustawy może spadek odrzucić jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć spadek jako spadkobierca ustawowy.
Do tego typu sytuacji dojdzie, jeżeli osoba małoletnia od początku należała do kręgu osób, które dziedziczą ustawowo. Dotyczy to także sytuacji, gdy jej rodzic odrzucił spadek, albo w sytuacji, gdy małoletniego powołano do dziedziczenia w testamencie. Odrzucenie spadku przez małoletniego w imieniu opiekuna, wymaga wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wyrażenie odpowiedniej zgody. Jest to zgoda na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem małoletniego polegającej na odrzuceniu spadku po danym zmarłym.
Do wniosku takiego należy dołączyć odpis skrócony aktu urodzenia małoletniego. Inne wymagane dokumenty to odpis aktu notarialnego lub postanowienie sądu w przedmiocie odrzucenia spadku i odpis skrócony aktu zgonu. Wniosek o zgodę na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego podlega opłacie sądowej w wysokości 100 zł.
Termin do odrzucenia spadku przypadającego osobie małoletniej zaczyna biec dla dziecka od chwili, gdy jeden z rodziców powziął wiedzę, że dziecko, które podlega jego władzy rodzicielskiej, powołano do spadku. Jeżeli dziecko zostało powołane do dziedziczenia w wyniku odrzucenia spadku przez jednego z rodziców, to nie ulega wątpliwości, że to właśnie on dowiaduje się w pierwszej kolejności o powołaniu swojego następcy do dziedziczenia. Jeżeli rodzice spadek odrzucili, to termin do odrzucenia spadku przez małoletniego dziedziczącego po swoich rodzicach, biegnie od dnia, w którym rodzice małoletniego złożyli oświadczenia o odrzuceniu spadku. Poczynając od tego dnia przedstawiciele małoletniego dziedziczącego spadek, mogą wystąpić do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku, a od jej uzyskania uzależniona jest skuteczność oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Termin odrzucenia spadku przez dalszych krewnych wynosi 6 miesięcy i liczony jest od momentu, gdy dany spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku. Dla dalszych krewnych oznacza to, że sześciomiesięczny termin rozpoczyna się dopiero wtedy, gdy dowiedzą się oni, że wcześniejsi spadkobiercy odrzucili spadek lub nie mogą dziedziczyć.
Złożenie do sądu opiekuńczego przez przedstawiciela ustawowego małoletniego spadkobiercy wniosku o wydanie zezwolenia na złożenie w jego imieniu oświadczenia o odrzuceniu spadku przerywa bieg sześciomiesięcznego terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Zatem bieg terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletniego, który rozpoczyna się w dniu, w którym przedstawiciel ustawowy małoletniego dowiedział się o tytule powołania tego małoletniego do dziedziczenia, ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania przed sądem opiekuńczym w przedmiocie uzyskania zgody na odrzucenie spadku. Po uzyskaniu prawomocnego orzeczenia rodzic może skutecznie złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku przez małoletniego.
Sprawdź artykuł: Rodzaje testamentów i kwestionowanie testamentów
Do przejęcia spadku dohcodzi zarówno w części majątku i dóbr zmarłego, jak i jego długów. Istotne jest jednak, że odpowiedzialność za zobowiązania osoby zmarłej ograniczy się wówczas do wartości otrzymanych aktywów. Odrzucenie spadku przez spadkobiercę nie wpływa na sytuację wierzycieli spadkodawcy. Wierzyciele mogą dochodzić swoich roszczeń z majątku spadkowego, nawet jeśli spadkobierca odrzucił spadek. Odrzucenie spadku oznacza, że spadkobierca nie odpowiada za długi spadkodawcy, ale majątek spadkowy nadal podlega egzekucji na rzecz wierzycieli. Warto pamiętać, że odrzucenie spadku przez jednego spadkobiercę może prowadzić do dziedziczenia przez kolejnych spadkobierców, którzy również mogą być zobowiązani do spłaty długów spadkodawcy.
Warto jednak podkreślić, że odrzucenie spadku nie wpływa na postępowanie upadłościowe spadkodawcy. Jeśli spadkodawca był w stanie upadłości, odrzucenie spadku przez spadkobiercę nie powoduje, że spadkobierca staje się odpowiedzialny za długi spadkodawcy. Majątek spadkowy wchodzi do masy upadłościowej i podlega podziałowi zgodnie z przepisami prawa upadłościowego. Spadkobierca, który odrzucił spadek, nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spadkodawcy, ale również nie ma prawa do żadnych korzyści z masy upadłościowej.
Zrzeczenie się dziedziczenia to instytucja prawna, która pozwala spadkobiercy ustawowemu zrzec się swojego prawa do dziedziczenia jeszcze za życia spadkodawcy. Zrzeczenie się dziedziczenia wymaga zawarcia umowy między spadkobiercą a spadkodawcą w formie aktu notarialnego. Umowa ta musi być sporządzona przed notariuszem i zawierać wyraźne oświadczenie o zrzeczeniu się dziedziczenia. Zrzeczenie się dziedziczenia jest skuteczne zarówno wobec spadkobiercy, jak i jego zstępnych, chyba że umowa stanowi inaczej. Warto zaznaczyć, że zrzeczenie się dziedziczenia różni się od odrzucenia spadku, jako że następuje przed śmiercią spadkodawcy i wyklucza spadkobiercę z kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia.
Przeczytaj również: Wydziedziczenie a zachowek – na czym polega wydziedziczenie?
