Demoralizacja nieletnich polega między innymi na nieprzestrzeganiu zasad moralnych. Jest to także zepsucie oraz nieuznawanie dyscypliny. W poniższym artykule przybliżamy, jakie jeszcze zachowania świadczą o demoralizacji nieletniego. Weryfikujemy także, co należy zrobić, jeśli dowiemy się o zdemoralizowaniu jakiejś osoby nieletniej w naszym otoczeniu.
Należy zaznaczyć, że osoby, które ukończyły 13 lat, natomiast nie ukończyły 17, ponoszą odpowiedzialność prawną za popełnione czyny karalne. Młodzi ludzie mogą odpowiadać również za objawy demoralizacji aż do 18 roku życia. Demoralizacja nieletniego stanowi ponadto jedną z przesłanek zastosowania wobec niego środków wychowawczych.
Źródłem prawa dotyczącym demoralizacji nieletnich jest Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. Jak wskazano w preambule ustawy, jej celem jest przeciwdziałanie przestępczości oraz demoralizacji osób nieletnich. Działania te ponadto wiążą się z chęcią zapewnienia nieletnim możliwości normalnego funkcjonowania. Pojęcie demoralizacji nie zostało tam wprost zdefiniowane, jednak wymieniono katalog zachowań stanowiących jej przejawy. Zgodnie z art. 2. działania przewidziane w ustawie podejmuje się w sytuacji, kiedy nieletni dopuści się czynu karalnego, lub wskazuje przejawy wspomnianej demoralizacji. Drugi cel wskazany w preambule ustawy polega natomiast na umacnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej. To ma doprowadzić do zwiększenia poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich. Działania tego rodzaju mają w konsekwencji powodować stworzenie nieletnim wchodzącym w konflikt z prawem odpowiednich warunków powrotu do normalnego życia.
Przejawami demoralizacji są zachowania takie jak wandalizm, używanie wulgarnego słownictwa, wagarowanie, ucieczki z domu, przedwczesne podejmowanie życia seksualnego, zażywanie narkotyków, palenie papierosów i spożywanie alkoholu. Katalog ten ma jednak charakter otwarty, a poza wymienionymi czynami obejmuje również inne. Demoralizacja jest zatem negatywnym nastawieniem wobec obowiązujących norm i oczekiwań społecznych. Zachowanie zdemoralizowanych młodych osób odbiega od przyjętych norm moralnych oraz społecznych. Demoralizacja stanowi przejaw nieprzystosowania społecznego. Aby można było mówić o demoralizacji, zachowania będące jej przejawem powinny mieć jednak charakter powtarzających się. Powinny również być zachowaniami utrzymującymi się. Wyjątkiem w tym przypadku są natomiast działania będące czynami zabronionymi. W ich wypadku wystarczające jest jednokrotne pojawienie się danego zachowania. By mówić o demoralizacji, nie jest konieczna ich powtarzalność.
Nieletni dopuszczający się wymienionych czynów mogą zostać zatrzymani, a nawet umieszczeni w Policyjnej Izbie Dziecka. W dalszej kolejności osoby takie mogą zostać przesłuchane w charakterze sprawcy. Na polecenie sądu zdemoralizowane osoby nieletnie mogą zostać umieszczone w schronisku dla nieletnich. Jeśli nieletni nie przestrzega prawa, Sąd Rodzinny i nieletnich może podjąć decyzję o zastosowaniu środków wychowawczych. Decyzja ta jest jednak zależna od charakteru popełnionych czynów zabronionych. Możliwe do zastosowania środki wychowawcze wobec nieletnich to zobowiązanie do naprawy szkody, nadzór kuratora czy też umieszczenie w zakładzie poprawczym. Więcej na ich temat przeczytasz w naszym poprzednim wpisie.
Karanie demoralizacji uzasadniane jest faktem, że demoralizacja może być początkiem drogi polegającej na wkroczeniu na ścieżkę przestępstwa. Dorośli powinni być wyczuleni na różne jej przejawy. Może ona bowiem skutkować powstaniem zagrożenia zarówno dla samej zdemoralizowanej nieletniej osoby, jak i otoczenia. Demoralizacja nieletnich nie jest zatem czynem o niewielkiej szkodliwości społecznej, który należy zignorować. Jest to natomiast niebezpieczne zjawisko, któremu należy zapobiegać. Kiedy demoralizacja nieletnich już się pojawi, należy z nią walczyć. Bez podjęcia zdecydowanych działań demoralizacja może doprowadzić do poważnych konsekwencji. Popełnienie przestępstwa może bowiem stanowić finalny etap procesu demoralizacji nieletniego.
Demoralizacja nieletnich może mieć szereg zróżnicowanych przyczyn. Zalicza się do nich m.in. niewłaściwa sytuacja społeczna lub bytowa oraz błędy wychowawcze. Ponadto wskazuje się, że istotnym czynnikiem wiążącym się z demoralizacją mogą być nieodpowiednie wzorce, z jakimi młoda osoba spotyka się w swoim otoczeniu. Dotyczy to zarówno wzorców spotykanych bezpośrednio w swoim otoczeniu. Mogą nimi być np. koledzy lub rodzice, ale także postacie z telewizji czy Internetu.
Jednym z organów, mających przeciwdziałać demoralizacji nieletnich, jest Policja. Jej działania polegają m.in. na rozpoznawaniu środowisk, w którym nieletni mogą być w szczególnym stopniu narażeni na demoralizację. Policja ściga także sprawców przestępstw, które dokonywały były wspólnie z osobami nieletnimi lub przeciwko nim. Inne działania stosowane przez Policję to podejmowanie działań prewencyjnych mających przeciwdziałać demoralizacji nieletnich. Działaniem Policji mającym na celu przeciwdziałanie demoralizacji jest również obejmowanie programem Niebieskiej Karty tych rodzin, w których obecna jest przemoc. Może ona bowiem mieć znaczącą rolę w kształtowaniu się postaw osoby nieletniej. Dotyczy to także jego demoralizacji.
W sytuacji, kiedy policjant dowie się o demoralizacji nieletniego, po ustaleniu faktów jej dotyczących, powinien udokumentować je w formie służbowej notatki. Istotnym aspektem dotyczącym demoralizacji nieletnich jest uczestniczenie rodziców w procesie wychowawczym dziecka. W przypadku większości przejawów demoralizacji nieletni pochodzą z rodzin określonego typu. Są to te rodziny, w których rodzice mają na postępowanie swoich dzieci wpływ minimalny lub nie mają żadnego. To z kolei wskazuje, że istnieje pewna zależność między sytuacją rodzinną nieletniego a przejawami jego demoralizacji. Są one widoczne częściej w przypadku braku odpowiedniego nadzoru ze strony rodziców lub opiekunów.
Przeczytaj również artykuł: Pozbawienie praw rodzicielskich – kiedy ma miejsce pozbawienie praw rodzicielskich?
Policja, wykonując zadania związane z zapobieganiem demoralizacji nieletnich, ma prawo do podejmowania odpowiednich działań. Należy do nich m.in. żądanie pomocy od instytucji lub jednostek państwowych. Organy, do których zwróci się Policja, mają obowiązek udzielenia jej pomocy w zakresie obowiązujących przepisów prawa. Policja ma prawo także zwrócić się do innych jednostek, a także organizacji społecznych. W nagłych przypadkach może zwrócić się o pomoc do dowolnej osoby o udzielenie doraźnej pomocy.
Uprawnieniem policji w zakresie przeciwdziałania demoralizacji nieletnich jest także możliwość proszenia dyrektorów szkół o udostępnienie danych osobowych uczniów zagrożonych demoralizacją lub przestępczością. Jeśli z kolei dyrektorzy szkół zauważą przejawy demoralizacji nieletnich na terenie szkoły, mogą skierować pisemne wystąpienie do Policji. W wystąpieniu tym informują o okolicznościach związanych z problemem demoralizacji zaistniałym w danej placówce edukacyjnej.
Jedną z funkcji szkoły jest wczesne rozpoznawanie demoralizacji nieletnich. Szkoły ponadto mają zapobiegać jej przejawom. Szkoła powinna zatem podejmować odpowiednie działania profilaktyczne. Kiedy niemożliwe jest zapobiegnięcie demoralizacji, zadaniem szkoły są działania wychowawcze oraz resocjalizacyjne. Jak wynika z Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniami, szkoła ma podejmować działania interwencyjne. Polegają one na powiadamianiu odpowiednich instytucji w sytuacjach dotyczących m.in. zażywania oraz rozprowadzania środków psychoaktywnych.
Kiedy szkolny pedagog odkryje u ucznia przejawy demoralizacji, powinien powiadomić o tym fakcie dyrekcję, wezwać rodziców bądź opiekunów prawnych i przeprowadzić rozmowę wychowawczą, w której będą uczestniczyć rodzice oraz uczeń. Podczas rozmowy rodzice powinni zostać zobowiązani do nadzoru nad dzieckiem. Jeżeli z kolei rodzice nie wykazują zainteresowania dzieckiem oraz nie podejmują współpracy ze szkołą, szkoła powinna pisemnie powiadomić o tym fakcie sąd rodzinny lub Policję. Dyrektorzy szkół oraz pedagodzy nie powinni próbować na własną rękę wyjaśniać okoliczności powiązanych z wystąpieniem demoralizacji nieletnich, lecz złożyć zawiadomienia w tej kwestii do odpowiednich organów.
Zgodnie z przepisami zawartymi w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich, każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, ma społeczny obowiązek przeciwdziałania tego typu zachowaniom. Przede wszystkim powinien on zawiadomić o tym fakcie rodziców lub opiekuna. Poza nimi konieczne jest również powiadomienie szkoły, sądu rodzinnego, Policji bądź innego właściwego organu. Obowiązek społeczny dotyczy każdego, kto dowiedział się o fakcie demoralizacji. Nie jest zatem skierowany wyłącznie do bezpośrednich świadków dokonywanych czynów. Podobnie wygląda sytuacja, kiedy instytucje państwowe dowiedzą się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego, który karany jest z urzędu. W takiej sytuacji ich obowiązkiem jest niezwłoczne zawiadomienie Sądu rodzinnego lub Policji. Działanie takie jest podyktowane zapobiegnięciem zatarcia śladów popełnienia niedozwolonego czynu.
Obowiązek dotyczący zawiadomienia o demoralizacji ma charakter moralny, nie natomiast prawny. Oznacza to, że w przypadku niewywiązania się z niego, osobie, która miała informacje o demoralizacji nieletnich, nie grozi żadna sankcja prawna. Osoba, która nie zawiadomi odpowiednich organów o demoralizacji nieletniego, nie spotka się zatem z żadnymi negatywnymi konsekwencjami. W przepisach nie przewidziano ponadto, w jakiej formie należy złożyć zawiadomienie o demoralizacji. Nie wskazano również obowiązujących terminów. Oznacza to, że zawiadomienie można złożyć zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej.
Prawny obowiązek zawiadomienia odpowiednich służb występuje z kolei, jeśli nieletni popełni czyn będący przestępstwem powszechnym. Jeśli ktoś zdobędzie informację np. o zabójstwie dokonanym przez nieletniego i nie zawiadomi o tym odpowiednich służb, popełnia przestępstwo z art. 240 kk. Jeśli osoba taka nie zawiadomi odpowiednich służb, mając wiarygodną wiadomość o przygotowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego, wymienionego w ustawie, może podlegać karze pozbawienia wolności do lat 3.
Podkreślenia wymaga fakt, że w sprawach dotyczących nieletnich należy kierować się w głównej mierze jego dobrem. Zasada ta została wyrażona wprost w artykule 3 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Rozumie się przez to chęć osiągnięcia korzystnych zmian w jego zachowaniu oraz osobowości. Zmiany te mają zapobiec dalszemu wykonywaniu czynów niedozwolonych. Odpowiednie rozpoznanie cech osobowości nieletniego, jego temperamentu, inteligencji, cech osobowości, może umożliwić odpowiednie dobranie działań mających na celu zapobiegnięcie rozwoju demoralizacji nieletniego. Pojęcie „dobro nieletniego” dotyczy zatem takiego postępowania, które ma na celu osiągnięcie korzystnych zmian w postępowaniu. To z kolei ma doprowadzić do umożliwienia odpowiedniego funkcjonowania w życiu osobistym oraz społecznym.
Wskazuje się ponadto, że działania dotyczące przeciwdziałania demoralizacji nieletnich nie powinny być skierowanie wyłącznie na samych nieletnich. Uwagę należy zwrócić również na osoby w ich otoczeniu. Pod szczególnym nadzorem powinna znaleźć się rodzina. Współpraca z nią ma na celu stworzenie odpowiednich możliwości, ułatwiających funkcję wychowawczą. Działanie takie ma swoje uzasadnienie w fakcie, że częstym powodem demoralizacji nieletnich są właśnie zaniedbania ze strony osób dorosłych, dotyczące wychowania.
Jeśli sąd stwierdzi, że doszło do demoralizacji nieletniego, możliwe jest nałożenie pewnych zobowiązań na rodziców lub opiekunów nieletniego. Do takich zobowiązań może należeć m.in. poprawienie warunków bytowych lub zdrowotnych. Rodzice nieletniego mogą zostać zobowiązani do współpracy ze szkołą, do której nieletni chodzi lub zakładem pracy, w którym jest zatrudniony.
W sprawach dotyczących postępowania wobec nieletniego zawsze analizuje się szereg indywidualnych okoliczności. Należą do nich m.in. kwestie takie jak osobowość nieletniego. Uwagę powinien zwrócić również jego wiek, stopień demoralizacji, a także warunki wychowania. W pewnych okolicznościach zastosowanie środków wychowawczych nie przyniesie pożądanego efektu. Niektóre zachowania mogą być bowiem przejawem stopnia rozwoju dziecka bądź braku umiejętności. Dotyczy to w szczególności sytuacji takich jak opóźnienia w nauce lub nieobecności w szkole. Umieszczenie dziecka w zakładzie poprawczym mogłoby doprowadzić do pogorszenia się istniejącego stanu. W konsekwencji zamiast naprawienia zaistniałej sytuacji doszłoby do demoralizacji. Brak informacji o cechach czy wychowaniu nieletniego może doprowadzić do podejmowania nieadekwatnych decyzji dotyczących zapobiegania niewłaściwemu zachowaniu nieletnich.
Adwokaci z naszej kancelarii adwokackiej z Poznania mają duże doświadczenie i wiedzę z wielu dziedzin prawa. Dotyczy to również prawa rodzinnego, związanego z kwestią demoralizacji nieletnich. Dzięki temu jesteśmy w stanie zapewnić Państwu pomoc prawną na najwyższym poziomie.
