Zatarcie skazania stanowi pewnego rodzaju nagrodę dla osób, które w przeszłości popełniły przestępstwo i po odbyciu zasądzonej kary przestrzegają obowiązującego prawa. W poniższym artykule wyjaśniamy, czym jest zatarcie skazania oraz jak złożyć wniosek jego dotyczący!
Zatarcie skazania stanowi szansę dla byłych skazanych, by wykreślono ich z Krajowego Rejestru Karnego. Jeśli sąd orzeknie zatarcie skazania, z chwilą orzeczenia dane skazanie uważa się za niebyłe. Oznacza to, że wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych. Uznaje się zatem, że dany wyrok nigdy nie zapadł. Występowanie instytucji takiej, jak zatarcie skazania wynika z faktu, że obecnie kryminologia uznaje, że karanie sprawcy przestępstwa nie powinno trwać bez końca. Upływ czasu decyduje zatem o zatarciu się skazania w pamięci społecznej. Dzięki temu osoba mimo wcześniejszego skazania może żyć bez przypiętej do niej łatki przestępcy. Łatka ta mogłaby utrudniać ponowne odnalezienie się w społeczeństwie po skazaniu i odbyciu kary. Zatarcie skazania wiąże się z wiarą naszego systemu prawnego w resocjalizację osób skazanych.
Osoba uprzednio skazana może ponadto uzyskać oficjalne zaświadczenie o niekaralności. Zaświadczenie tego rodzaju jest często wymaganym dokumentem przy ubieganiu się o pewne stanowiska. Zgodnie z art. 106. KK.:
Z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe; wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych.
W przypadku zatarcia skazania przyjmujemy zatem pewnego rodzaju fikcję prawną. Uznajemy, że dana osoba nigdy nie była karana i może posługiwać się terminem „niekarany”. Możliwe jest również ogłaszanie swojej niekaralności w sposób publiczny. Mimo wcześniejszego skazania uznaje się, że były skazany, skazanym nigdy nie był. Traktuje się go w taki sposób, jakby nigdy do skazania nie doszło.
Podsumowując, zatarcie skazania jest instytucją prawa karnego. Ma na celu uznanie prawomocnego skazania za niebyłe. By doszło do zatarcia skazania, konieczny jest upływ odpowiedniego czasu. Działanie takie ma na celu ułatwienie byłemu skazanemu powrotu do społeczeństwa i normalnego funkcjonowania w jego ramach.
Istnieje jednak pewien wyjątek, kiedy to nie stosuje się zatarcia skazania. Jak wynika z artykułu 106 a Kodeksu karnego, dotyczy to sytuacji, w której skazany dopuścił się przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, kiedy pokrzywdzony był małoletnim poniżej 15 lat. Jest to jedyny rodzaj kary w polskim prawie, który nie ulega zatarciu skazania. Decyzja taka została umotywowana chęcią ochrony najmłodszych obywateli.
Jeśli orzeczono środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny, by możliwe było zatarcie skazania, w pierwszej kolejności musi dojść do jego wykonania, darowania albo przedawnienia wykonania. Niemożliwe jest również zatarcie skazania przed wykonaniem środka zabezpieczającego. Funkcjonowanie zatarcia skazania w polskim prawie wiąże się z jedną z funkcji kary — funkcją wychowawczą. Jest ona związana z faktem, że żadna osoba nie powinna być piętnowana przez całe życie za dokonanie zabronionego czynu. Ze względu na to przewidziano rozwiązanie takie, jak zatarcie skazania.
Przepisy dotyczące zatarcia skazania znajdują się w artykułach 76, 106, 106 a, 107 oraz 108 Kodeksu karnego. Na podstawie artykułu 107, jeśli dana osoba została skazana na karę 25 lat pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary. W takiej sytuacji zatarcie skazania następuje z mocy prawa.
Co ciekawe, zatarcie skazania dopuszcza się także w przypadku wymierzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności. W takiej sytuacji również stosuje się okres 10 lat. Czas ten biegnie od momentu uznania wykonania kary, jej darowania albo przedawnienia wykonania. Zatarcie skazania w przypadku dożywotniego pozbawienia wolności jest zatem możliwe wyłącznie gdy doszło do warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia kary.
Jeśli dana osoba została skazana na karę ograniczenia wolności, zatarcie skazania następuje z upływem 3 lat. Czas ten liczy się od wykonania kary, darowania jej albo od przedawnienia wykonania. Jeśli natomiast orzeczono karę grzywny, zatarcie skazania następuje z upływem roku. Kiedy odstąpiono od wykonania kary, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia.
Polskie prawo przewiduje również zatarcie skazania, jeśli wydany wyrok był wyrokiem w zawieszeniu. W takiej sytuacji zatarcie skazania ma miejsce po upływie 6 miesięcy. Czas liczy się od zakończenia okresu, na jaki odbywanie kary zostało zawieszone.
Poza wymienionymi karami, stypizowanymi w Kodeksie karnym, zatarciu podlegają również wykroczenia z Kodeksu wykroczeń. Do tego typu czynów należy m.in. naruszenie przepisów drogowych. W przypadku wykroczeń zatarcie skazania następuje po upływie 2 lat.
Jeśli sprawcę skazano na karę za większą liczbę przestępstw, jego sytuacja wygląda nieco inaczej. Jeśli przed upływem 2 lat dokonano nowego wykroczenia, za które wymierzono karę aresztu, ukaranie ulega zatarciu dopiero po 2 latach. Dodatkowo, jeśli dany przestępca ponownie popełnił przestępstwo przed okresem wymaganym do zatarcia skazania, możliwe jest jedynie jednoczesne zatarcie wszystkich skazań. Zatarcie skazania występuje zatem w odniesieniu do osoby, nie natomiast w odniesieniu do przestępstwa. Ze względu na to występuje wobec wszystkich skazań. Zatarcie skazania nie nastąpi zatem jeśli dana osoba zostanie skazana za kolejne przestępstwo przed zatarciem przestępstwa popełnionego wcześniej. Możliwe w takiej sytuacji jest jedyne wspólne zatarcie dokonanych przestępstw.
Po upływie odpowiednie okresu od dnia wykonania kary, darowania kary lub od przedawnienia jej wykonania zatarcie skazania następuje automatycznie z mocy prawa. Jednaka sąd może ustanowić wcześniejsze zatarcie skazania w przypadkach kiedy skazany złoży wniosek i sąd rozpatrzy go pozytywnie.
Do zatarcia skazania może dojść na 2 sposoby. Jest to zatarcie skazania z mocy prawa albo zatarcie skazania na wniosek skazanego. Skazanie następuje z mocy prawa wtedy, kiedy upłynęło 10 lat od momentu wykonania kary, darowania kary albo przedawnienia jej wykonania. W przypadku kary ograniczenia wolności okres przedawnienia występuje po upływie 3 lat. Składanie wniosku o zatarcie skazania nie jest konieczne jeśli odstąpiono od wymierzenia kary lub skazano daną osobę na karę grzywny. Zatarcie skazania z mocy prawa następuje także w sytuacji, gdy dochodzi do zmiany przepisów. Może się zdarzyć, że na skutek tej zmiany czyn, który wcześniej był przestępstwem, przestaje nim być.
By możliwe było ubieganie się o zatarcie skazania w pewnych sytuacjach konieczne jest złożenie wniosku. Należy zrobić to przed upływem terminów, które wskazano w ustawie. By wniosek o zatarcie skazania był ważny, konieczne jest uiszczenie opłaty. Jej wysokość wynosi 45 złotych. Po złożeniu wniosku możliwe jest zarządzenie zatarcia skazania po upływie 5 lat. Dotyczy to jednak wyłącznie sytuacji, kiedy skazany po tym czasie przestrzegał porządku prawnego i wymierzona kara była nie dłuższa niż 3 lata.
Wniosek o zatarcie skazania należy odpowiednio uzasadnić. Jednym z uzasadnień może być np. dobre sprawowanie po odbyciu kary. Inne możliwości to problemy ze znalezieniem pracy ze względu na informacje o swoim skazaniu. Uzasadnieniem wniosku o zatarcie skazania może być także cieszenie się dobrą opinią w lokalnym środowisku. Gotowy dokument należy skierować do sądu wydającego wyrok w pierwszej instancji. W sytuacji, w której daną sprawą zajmowało się kilka sądów, właściwy sąd to ten, który jako ostatni wydał wyrok skazujący.
Dane dotyczące osób skazanych znajdują się w Krajowym Rejestrze Karnym. Krajowy Rejestr Karny wprowadzono w 2000 r. Zastąpił on funkcjonujący wcześniej Centralny Rejestr Karny. Odnotowanie w rejestrze informacji na temat skazanego niesie pewne negatywne konsekwencje. Mogą one polegać np. na negatywnym stosunku społeczeństwa do osoby skazanej, problemów ze znalezieniem pracy. Bardzo często zdarza się, że informacja o wcześniejszym skazaniu wiąże się z odmową zatrudnienia. Figurowanie w rejestrze może wiązać się również z napiętnowaniem oraz brakiem zaufania ze strony innych członków danej społeczności. Informacje na temat zatarcia skazania można uzyskać w biurze Krajowego Rejestru Karnego oraz punktach informacyjnych działających przy sądach. Jeśli doszło do zatarcia skazania, wydaje się zaświadczenie, które stwierdza, że dana osoba nie figuruje w rejestrach. Kiedy dojdzie już do zatarcia skazania, sąd wydający postanowienie o zatarciu powinien zawiadomić Krajowy Rejestr Karny o zmianach ewidencyjnych. Zawiadomienie tego rodzaju stanowi podstawę do usunięcia danych z rejestru dotyczącego osoby skazanej.
Zobacz również artykuł: System dozoru elektronicznego
Analizując zagadnienie, jakim jest zatarcie skazania, należy zwrócić uwagę na fakt, że informacje dotyczące skazania gromadzi się nie tylko w Krajowym Rejestrze Karnym. Poza nim informacje o skazaniu prowadzone są również w innych rejestrach. Krajowy Rejestr Karny to instytucja, której głównym zadaniem jest prowadzenie danych na temat podmiotów skazanych. Poza danymi osób prawomocnie skazanych w rejestrze tym znajdują się również informacje na temat osób, którym prawomocnie warunkowo umorzono postępowanie i wobec których orzeczono środki zabezpieczające. Dostęp do tego rodzaju rejestru nie jest powszechny. Mają go jedynie organy państwowe. Zaliczają się do nich sądy, prokuratury oraz służby.
Co więcej, dostęp ten możliwy jest jedynie w celu realizacji obowiązków wymienionych podmiotów. Dostęp do danych może uzyskać także osoba, której dane te dotyczą. Informacje o niekaralności mogą uzyskać także pracodawcy. Informacje o skazaniu usuwa się po śmierci danej osoby. Należy zaznaczyć także, że usunięcie informacji o skazaniu z rejestru jest skutkiem zatarcia skazania, a nie instytucją samą w sobie. Na sądach ciąży ponadto obowiązek sprawdzenia, czy dane skazanie zatarto. Obowiązek ten jest niezależny od danych zawartych w Krajowym Rejestrze Karnym. Co więcej, spoczywa on również na organach innych niż sąd.
Fakt ten budzi wątpliwości dotyczące tego, czy ze względu na zatarcie skazania wpis o skazaniu będzie musiał zostać usunięty zarówno z rejestru skazanych, jak i innych rejestrów. W pewnym sensie obowiązujące prawo można interpretować w taki sposób, że słowa „rejestru skazanych” dotyczą wyłącznie jednego rejestru. Dzieje się tak ze względu na fakt użycia w przepisie liczby pojedynczej, nie natomiast liczby mnogiej. Kodeks karny obowiązujący wcześniej posługiwał się liczbą mnogą. Na tej podstawie można domniemywać, że istniejąca zmiana była zabiegiem celowym. Wśród przeciwników takiego przekonania dominuje jednak pogląd, że samo użycie liczby mnogiej w treści przepisu nie oznacza, że dotyczy on co najmniej dwóch przedmiotów.
Rejestry, które również prowadzą bazę danych dotyczącą osób skazanych to m.in. rejestr sprawców przestępstw na tle seksualnym. Usunięcie wpisów z tego rejestru również następuje z chwilą zatarcia skazania. Jest to zatem sytuacja podobna do Krajowego Rejestru Karnego. Nie dotyczy to jednak wspomnianych wcześniej przestępców na tle seksualnym, kiedy ofiarą był małoletni poniżej 15 lat. Zatarcie skazania w takim przypadku jest niemożliwe. Po zatarciu skazania dane osobowe do niedawna były usuwane także z Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców. Dane podlegały usunięciu także z rejestrów, które prowadzi Polska Izba Ubezpieczeń. Zadaniem tej instytucji było gromadzenie danych osób, przeciwko którym prowadzono postępowanie karne ze względu na popełnienie przestępstwa zakończonego prawomocnym wyrokiem sądu, które to przestępstwo było czynem na niekorzyść zakładu ubezpieczeń. Od kilku lat jednak Polska Izba Ubezpieczeń nie gromadzi danych tego rodzaju, lecz jedynie dane dotyczące statystyki ubezpieczeniowej. Ze względu na to kwestie dotyczące zatarcia skazania przestały dotyczyć tego rejestru.
Niektóre z rejestrów nie zawierają przepisu, który zobowiązuje do usunięcia wpisu z chwilą zatarcia skazania. Ustawa z 6 lipca 2001 r. o gromadzeniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji kryminalnych przewiduje gromadzenie informacji na temat popełnionych przestępstw. Są to informacje nie tylko na temat sprawców przestępstw, ale także samych przestępstw. Dane osobowe w tym przypadku przechowuje się przez okres 5 lat. Ich usunięcie występuje w sytuacji, gdy gromadzone dane okażą się nieprawdziwe lub ich gromadzenie zacznie być nielegalne. Obowiązek usunięcia danych ma miejsce również, gdy cel gromadzenia danych przestał obowiązywać. Powodem usunięcia danych z rejestru może być również chęć ochrony bezpieczeństwa państwa. Wspomniany wcześniej cel gromadzenia tego rodzaju danych sprowadza się do wykrywania sprawców przestępstwa. Z chwilą zatarcia skazania ustaje zatem cel gromadzenia wspomnianych danych. Należy przez to uznać, że dane te podlegają usunięciu.
Jak wskazaliśmy w artykule, instytucja, jaką jest zatarcie skazania, spełnia pewien istotny cel. Dzięki zatarciu skazania były skazany za popełnione przestępstwo nie ma tak ograniczonych perspektyw życiowych, jak miałoby to miejsce w przypadku istnienia kary bez możliwości jej wymazania. Zatarcie skazania sprawia, że wcześniejsze karanie danej osoby jest nie do ustalenia, jeśli ktoś nie miał wcześniej wiedzy na temat owego skazania.
