Uznanie za zmarłego to instytucja, która może zostać zastosowana w przypadku zaginięcia osoby fizycznej po upływie określonego czasu. Jednak do zastosowania tej instytucji muszą zaistnieć pewne konieczne warunki i okoliczności uzasadniające. W poniższym artykule wyjaśniamy, po jakim czasie i na jakich zasadach możliwe jest uznanie za zmarłego.
Aby móc w pełni zrozumieć, w jakim przypadku jest możliwe przeprowadzenia uznania za zmarłego, najpierw należy wyjaśnić termin samego zaginięcia. Jako zaginięcie należy rozumieć nagłą sytuację, w której niemożliwe jest ustalenie miejsca pobytu osoby zaginionej. Niemożliwe jest także zapewnienie ochrony jej życia, zdrowia, wolności. Odnalezienie takiej osoby, ani udzielenie jej pomocy nie.
Instytucję prawną, jaką jest uznanie za zmarłego, stosuje się w przypadku zaginięcia osoby fizycznej. Polega na sądowym uznaniu śmierci danej osoby po upływie określonego czasu. Czas ten różni się w zależności od okoliczności zaginięcia danej osoby, a ich dokładne przesłanki reguluje Kodeks cywilny. Dokładna definicja uznania za zmarłego znajduje się w rozdziale III:
Art. 29. Uznanie za zmarłego
§ 1. Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło lat dziesięć od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył; jednakże gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat siedemdziesiąt, wystarcza upływ lat pięciu.
§ 2. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy.
Jak można wywnioskować z powyższego zapisu, uznanie za zmarłego jest również determinowane przez wiek zaginionego. Nie jest możliwe uznanie za zmarłego osoby poniżej 23. roku życia, a w przypadku osób starszych, które ukończyły 70 rok życia, czas, jaki musi upłynąć od dnia zaginięcia, skrócony jest do lat pięciu.
Jak już wspomniano wyżej, poszczególne sytuacje zaginięć różnią się od siebie w kwestii obowiązujących zasad. Krótsze terminy obowiązują w przypadku, które zaginęły m.in. w katastrofach lub z innym szczególnym zdarzeniem związanym z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia i zdrowia. W Kodeksie cywilnym znajduje się dokładny opis różnych przesłanek uznania:
Art. 30. Uznanie za zmarłego w następstwie szczególnych wypadków
§ 1. Kto zaginął w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym szczególnym zdarzeniem, ten może być uznany za zmarłego po upływie sześciu miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie.
§ 2. Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu sześciomiesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeżeli nie miał portu przeznaczenia – z upływem lat dwóch od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość.
§ 3. Kto zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia nie przewidzianym w paragrafach poprzedzających, ten może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać.
Aby dana osoba uznana została za zmarłą, konieczne będzie przeprowadzenie postępowania sądowego oraz wydanie postanowienia sądu o uznaniu tej osoby za zmarłą. Wniosek powinien przyjąć sąd właściwy dla osoby zaginionej. Zazwyczaj jest to sąd rejonowy w ostatnim miejscu zamieszkania osoby zaginionej, w przypadku braku miejsca zamieszkania, wniosek należy złożyć do sądu pobytu zaginionego.
Natomiast jeśli nie jest możliwe ustalenie ani miejsca zamieszkania, ani miejsca pobytu, w takiej sytuacji należy złożyć wniosek do Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy.
Wniosek o uznanie za zmarłego może wnieść każdy zainteresowany, czyli ktoś, kogo praw dotyczy wynik postępowania. Może być to więc np. spadkobierca lub małżonek. Bez uznania danej osoby za zmarłą, czyli bez aktu zgonu, nie jest możliwe np. przeprowadzenie postępowania spadkowego. Może też dotyczyć kwestii zawarcia przez pozostałego przy życiu małżonka nowego małżeństwa.
Co należy zawrzeć w takim wniosku? Konieczne będzie podanie danych osobowych, takich jak imię, nazwisko, wiek zaginionej osoby, imiona jej rodziców oraz nazwisko rodowe matki. Należy zamieścić również informacje o ostatnim znanym miejscu jej zamieszkania i pobytu. Jaki jest koszt złożenia wniosku o uznanie za zmarłego? Zgodnie z ustawą o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z 2005 roku, koszt złożenia wniosku wynosi 40 złotych.
Sprawdź też nasz artykuł o rodzajach testamentu i o podważeniu testamentu notarialnego.
Należy wskazać, że złożenie wniosku o uznanie za zmarłego nie można złożyć wcześniej, niż po upływie roku. Liczy się on od końca terminu, po którym zaginiony może zostać uznany za zmarłego. Jeśli minie rok lub krótszy okres od zdarzenia, które sugeruje prawdopodobieństwo śmierci zaginionego (np. w przypadku katastrofy lotniczej lub morskiej, lub wystąpienia innego szczególnego zdarzenia, które uzasadnia prawdopodobieństwo śmierci zaginionego), dopiero wtedy można złożyć wniosek o uznanie za zmarłego, ale nie wcześniej niż upłynie ten okres.
Sąd może uznać osobę za zmarłą poprzez wydanie postanowienia o uznaniu za zmarłego. W takim postanowieniu konieczne jest, aby sąd określił chwilę domniemanej śmieci zaginionego. Z wydaniem tego postanowienia wiążę się domniemanie, że osoba zaginiona zmarła właśnie w chwili oznaczonej przez sąd.
Jest możliwe obalenie takiego domniemania poprzez wykazanie, że osoba, której dotyczy uznanie za zmarłego, żyje lub zmarła w innej chwili, niż ta oznaczona przez sąd w postanowieniu.
Po wydaniu postanowienia o uznaniu za zmarłego przez sąd, urząd stanu cywilnego sporządza akt zgonu zaginionej osoby.
Art. 31. Domniemanie prawne chwili śmierci
§ 1. Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego.
§ 2. Jako chwilę domniemanej śmierci zaginionego oznacza się chwilę, która według okoliczności jest najbardziej prawdopodobna, a w braku wszelkich danych – pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe.
§ 3. Jeżeli w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego czas śmierci został oznaczony tylko datą dnia, za chwilę domniemanej śmierci zaginionego uważa się koniec tego dnia.
Art. 32. Domniemanie prawne równoczesności śmierci
Jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie.
W sytuacji, kiedy po złożeniu wniosku, sąd uzna, że rzeczywiście wystąpiły przesłanki do uznania danej osoby za zmarłą, zarządzone zostanie ogłoszenie o wszczęcie postępowania.
Takie ogłoszenie należy umieścić w piśmie poczytnym na terenie całego kraju. Podaje się je także do publicznej wiadomości w miejscu ostatniego zamieszkania osoby zaginionej. Możliwe jest również zarządzenie o umieszczenie ogłoszenia w innych pismach oraz podać je do publicznej wiadomości w inny sposób.
Informacje, które powinny się znaleźć w ogłoszeniu o wszczęciu postępowania to:
Sprawdź też nasz artykuł o odrzuceniu spadku: https://smadwokaci.pl/odrzucenie-spadku/.
