Podważenie testamentu notarialnego – jak stwierdzić nieważność testamentu?

Podważenie testamentu notarialnego jest możliwe, gdy przed sądem zostanie zgłoszony zarzut nieważności testamentu. W jakich przypadkach jest to możliwe i co decyduje o przyczynie nieważności? Z tego artykułu dowiesz się jak podważyć testament notarialny i w jakim czasie można to zrobić. Sprawdź!

Czym jest testament?

Testament to dokument, w którym testator, czyli inaczej mówiąc spadkodawca, rozporządza swoim majątkiem w przypadku śmierci. Co ważne, testament może dotyczyć rozporządzenia tylko jednego spadkodawcy, to znaczy, że dwie osoby nie mogą spisać wspólnego testamentu. Testament raz sporządzony nie musi być ostateczny – w każdej chwili testator może odwołać cały testament, jak i jego pojedyncze zapisy. Czy każda osoba może sporządzić testament? Nie, testament mogą sporządzić jedynie osoby, mające pełną zdolność do czynności prawnych. Nie można go też sporządzić przez przedstawiciela, musi mieć charakter osobisty.

Rodzaje testamentów

Jest wiele różnych rodzajów testamentów, kodeks cywilny dokładnie precyzuje każdy z nich. Najczęściej jednak spotykany jest testament:

1. Własnoręczny – jest spisany przez spadkodawcę własnoręcznie, podpisany pełnym imieniem i nazwiskiem oraz datą.
2. Notarialny – to dokument zawierający wolę testora, który został spisany przez notariusza; po spisaniu woli i jej odczytaniu przez notariusza, musi zostać podpisana przez spadkodawcę. Jeśli testor nie ma uwag do spisanego dokumentu, podpisuje go pełnym imieniem i nazwiskiem, podpisać go musi również notariusz. Tak jak w przypadku testamentu własnoręcznego, testament notarialny musi zostać także opatrzony datą, w której został spisany. Sporządzenia testamentu notarialnego wymagają wniesienia specjalnej opłaty.
3. Testament allograficzny – jest to testament z rodzaju szczególnych, sporządzany jest w przypadku, kiedy osoba sporządzająca testament nie jest w stanie tego zrobić z powodu stanu zdrowia. Ważne jest jednak, że testament allograficzny musi być sporządzony przez osobę, która jest do tego uprawniona. Musi być sporządzony przez urzędnika np. burmistrza, wójta, prezydenta miasta, w obecności dwóch świadków. Urzędnik musi spisać wolę spadkodawcy osoby chorej, odczytać ją, a następnie dać do podpisu testatorowi, jeśli nie ma on żadnych uwag. Spadkodawca podpisuje dokument pełnym imieniem i nazwiskiem, następnie dwóch świadków, na końcu musi zostać opatrzony datą sporządzenia.

Powyżej wymieniono najczęściej sporządzane rodzaje testamentów. Jak więc przeprowadzić podważenie testamentu?

Kiedy testament jest nieważny – przyczyny nieważności testamentu

O tym, czy nieważność testamentu może zostać stwierdzona, decyduje wola testowania samego testatora. Brak woli testowania stanowi element decydujący do uznania testamentu, czyli czynności prawnych, za niebyłą. Ustawa kodeksu cywilnego z dnia 23 kwietnia 1964 stanowi, że:

Art. 945. Wady testamentu1. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;

3) pod wpływem groźby.

Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli spadkodawcy

Art. 82. kodeksu cywilnego:

Art.  82.  [Stan wyłączający świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli]

Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

Jak widać z powyższych przyczyn, choroby psychiczne czy zaburzenia mogą być powodem, aby stwierdzić nieważność testamentu. Stan świadomości spadkodawcy w chwili sporządzenia testamentu bada biegły z dziedziny psychiatrii sądowej, onkologii lub geriatrii. Dopuszczalne przez prawo w takim przypadku będzie przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego lub przesłuchania świadków, nawet w sytuacji śmierci testatora.

Nieważność testamentu można stwierdzić, jeśli na skutek choroby testator może ulegać zewnętrznym wpływom lub naciskom innej osoby. Testament można też uznać za nieważny w przypadku, kiedy testator podczas spisywania testamentu był w stanie przemijającego zakłócenia czynności psychicznych. O takiej sytuacji mówi się, kiedy testator był np. pod wpływem alkoholu, gorączki lub narkozy, co spowodowało wyłączenie świadomości.

Zobacz też artykuł o sprzedaży mieszkania ze spadku.

Kiedy oświadczenie testatora jest uznawane za świadome i swobodne?

Mówimy o takiej sytuacji, kiedy testator w chwili spisywania testamentu:

1. Nie kierował się pobudkami uczuciowymi.
2. Nie spisywał testamentu pod wpływem sugestii innych osób.
3. Nie był w stanie choroby psychicznej, czasowej lub stałej, wyłączającej świadome powzięcie decyzji.
4. Nie był w stanie choroby wyczerpującej organizm i siły woli, które spowodowały to, że nie był on zdolny do przeciwstawiania się naciskom zewnętrznym.

Takie sytuacje mogą być przesłankami do stwierdzenia nieważności testamentu.

Co jeszcze daje możliwość podważenia testamentu?

Inne przesłanki, które mogą zdefiniować nieważność testamentu to m.in. sytuacja, kiedy testator działał pod wpływem błędu lub groźby. Działanie pod wpływem błędu określone jest w art. 84. kodeksu cywilnego.

§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

Przy uznaniu błędu nie ma znaczenia czy dotyczy on treści testamentu, czy pobudek testatora podczas sporządzania testamentu.

Do uznania nieważności testamentu może dojść również, jeśli:

• został sporządzony pod wpływem groźby,
• testament własnoręczny został spisany na maszynie lub komputerze, a testator jedynie złożył podpis,
• spisany został przez obojga małżonków – testament nie może zostać sporządzony przez dwie osoby, aby był on ważny, konieczne jest sporządzenie dwóch, osobnych testamentów, przez każdego z małżonków;
• testament notarialny sporządzony dla osoby niesłyszącej nie zawierał informacji o tym, że notariusz spełnił obowiązek odczytania, a pomimo braku słuchu spadkodawcy, treść testamentu jest znana i zatwierdzona przez testatora.

Podważenie testamentu – jakie rodzaje można podważyć?

Każdy testament pisemny lub ustny, który jest obarczony wadą oświadczenia woli, może zostać podważony. Ważność testamentu jest oceniana przez sąd spadku, a za udowodnienie faktu odpowiedzialna jest osoba, która z tego faktu wywodzi skutki prawne.

Podważenie testamentu notarialnego

Najbardziej problematyczne jest podważenie testamentu notarialnego. Wynika to z obowiązku notariusza o zadbanie o to, by testator był w pełni świadomy składanego oświadczenia woli, bez zewnętrznych wpływów czy wymuszeń. Jednak podważenie testamentu notarialnego nie jest niemożliwe. Dużo łatwiejsze niż w przypadku testamentu notarialnego będzie unieważnienia testamentu własnoręcznego.

W jaki sposób można wystąpić o podważenie testamentu?

Podważyć testament można jedynie poprzez zgłoszenie zarzutu nieważności testamentu przed sądem. Nie jest możliwe podważenie testamentu np. u notariusza. Żądać unieważnienia testamentu można w postępowaniach sądowych o:

• stwierdzenie nabycia spadku,
• uchylenie lub zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku,
• w toku sprawy o zapłatę zachowku.

Podważenie testamentu może być też jednym ze sposobów obrony w postępowaniu o wykonanie zapisu testamentowego.

Aby podważyć testament konieczne będzie udowodnienie przez osobę zainteresowaną, że sporządzony testament obarczony jest wadą prawną określoną w Art. 945 § 1 kodeksu cywilnego:

Art.  945. §  1. 

Testament jest nieważny, jeżeli testator sporządził go:

1. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2. pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3. pod wpływem groźby.

Kto może złożyć wniosek, by podważyć testament?

Podniesienie zarzutu nieważności testamentu może zostać złożone przez osobę mającą w tym interes. Ważne jednak jest to, że interes w tym kontekście nie oznacza jedynie interesu prawnego, a raczej każde zainteresowanie sprawą.

Ile czasu na podważenie testamentu ma zainteresowany?

Aby zgłosić zarzut nieważności testamentu, konieczne jest zachowanie odpowiednich terminów. Nie można tego zrobić po upływie trzech lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przesłance ku nieważności testamentu, a także po upływie lat dziesięciu od chwili otwarcia spadku.

Sprawdź też nasz artykuł o odrzuceniu spadku: https://smadwokaci.pl/odrzucenie-spadku/.