Każdy obywatel na mocy prawa cywilnego ma prawo do ochrony dóbr osobistych. Prawo to zapisano w Ustawie z dnia 23 kwietnia 1964r. – Kodeks Cywilny. Ustawa ta jednakże nie zawiera samej definicji dóbr osobistych. Z orzecznictwa oraz doktryny wynika jednak, że do dóbr osobistych możemy zaliczyć między innymi wartości niematerialne, które związane są z osobą ludzką. Należą do nich między innymi te, które dotyczą jej godności osoby. Uznano, że wartości te są na tyle istotne, że powinny one podlegać ochronie prawnej. Ochrona dóbr osobistych budzi jednak wiele wątpliwości dotyczących tego, co konkretnie oraz w jaki sposób chronimy.
Przykładowe dobra osobiste, które wymieniono w Kodeksie cywilnym to między innymi zdrowie, wolność, tajemnica korespondencji, oraz wizerunek. Na temat zgody na rozpowszechnianie wizerunku pisaliśmy już w naszym poprzednim artykule. Przez to do dóbr osobistych możemy zaliczyć między innymi takie dobra, jak życie rodzinne, chronione przez prawo rodzinne, życie intymne oraz ochronę mieszkania.
Dobra osobiste przysługują każdemu człowiekowi przez całe życie. Są one niezależne od statusu społecznego, oraz karalności. Dobra osobiste powstają w momencie narodzin, natomiast wygasają w momencie śmierci. Do tego czasu nie mogą one zostać ograniczone. Dodatkowo dobra osobiste nie mogą zostać przeniesione na inną osobę, są zatem niezbywalne. Nie podlegają także dziedziczeniu, są ściśle powiązane z człowiekiem.
Niektóre z dóbr osobistych zostały wymienione nie tylko w Kodeksie cywilnym, ale także w Konstytucji, co wskazuje na ich szczególną wagę. Do dóbr osobistych, które uwzględniono na poziomie konstytucyjnym należą między innymi wolność i nietykalność osobista.
Dobro osobiste musi być jednak prawnie usankcjonowane. Oznacza to, że określona wartość, która w naszym mniemaniu ma szczególne znaczenie, powinna zostać uznana przez prawodawcę. Przy nadaniu szczególnej ochrony prawnej bierze się pod uwagę takie czynniki jak postęp cywilizacyjny. Dodatkowo przy ochronie dóbr osobistych bierze się pod uwagę także uwarunkowanie społeczne czy kulturowe. Stąd ochronie podlega między innymi kult osoby zmarłej czy zachowanie integralności seksualnej. Dobra osobiste przysługują nam bezwzględnie.
Kwestie dotyczące ochrony dóbr osobistych zawarto w art. 23 Kodeksu Cywilnego. Przepis ten głosi: Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Katalog zawarty w Kodeksie cywilnym jest katalogiem otwartym. Oznacza to, że do dóbr osobistych możemy zaliczyć także inne wartości, których nie wymieniono w Kodeksie cywilnym, natomiast które można zaliczyć do dóbr osobistych. Katalog ten może być nieustannie rozwijany przez kolejne orzecznictwa. Można go modyfikować zależnie od zmiany stosunków społecznych. Dodatkowo zapis dotyczący ochrony przewidzianej w innych przepisach oznacza, że zapisy dotyczące dóbr osobistych podlegających ochronie zawarto także między innymi w prawie prasowym.
Może zdarzyć się, że w niektórych przypadkach dobra osobiste zostaną naruszone w sposób zgodny z prawem, jednakże w przypadku naruszenia dóbr osobistych istnieje domniemanie bezprawności czynu, zawarte w artykule 24 Kodeksu cywilnego. Oznacza to, że na osobie podejrzanej ciąży ciężar udowodnienia, że czyn, którego dokonała nie był bezprawny.
Środki ochrony dóbr osobistych możemy podzielić na majątkowe i niemajątkowe. Wymieniono je w Kodeksie cywilnym. Należą do nich między innymi żądanie zaniechania działania, (art. 24 § 1 k.c.) żądanie naprawienia skutków oraz żądanie opublikowania sprostowania lub odpowiedzi prasowej na stwierdzenie, które zagraża dobrom osobistym. (Prawo prasowe – art. art. 31a). Żądanie naprawienia skutków może nastąpić poprzez złożenie oświadczenia (art. 24 § 1 k.c.), żądanie odszkodowania (art. 24 § 2 k.c) lub żądanie pieniędzy z zamiarem przeznaczenia ich na cel społeczny. Dodatkowo żądania te nie ulegają przedawnieniu. Odszkodowanie oraz zadośćuczynienie należą do majątkowych środków ochrony dóbr osobistych, natomiast roszczenie o zaniechanie, powództwo o ustalenie i roszczenie o usunięcie skutków naruszenia to środki niemajątkowe.
Dobra osobiste podlegają ochronie niezależnie od innych przepisów. Jeżeli czyjeś dobro osobiste naruszono bezprawnym działaniem innej osoby, pokrzywdzony może domagać się np. zaniechania takiego działania. Jeżeli z kolei do naruszenia dobra osobistego już doszło, pokrzywdzony może także żądać usunięcia skutków naruszenia. Do takich działań może należeć między innymi złożenie odpowiedniego oświadczenia. Innym sposobem działań na skutek naruszenia dóbr osobistych może być między innymi żądanie odszkodowania bądź zadośćuczynienia. Dodatkowo osoba poszkodowana może żądać także zapłaty określonej sumy na wskazany cel społeczny.
W przypadku naruszenia naszych dóbr osobistych możemy domagać się ochrony dóbr osobistych nawet, jeśli naruszono je w sposób niezawiniony. Mimo domniemania bezprawności naruszenia dóbr osobistych, istnieją przypadki, w których ową bezprawność można wyłączyć. Dzieje się tak, jeżeli określone działania podjęto w ramach pewnego porządku prawnego. Ma to miejsce między innymi w przypadku naruszenia cudzej nietykalności cielesnej w ramach obrony koniecznej. W takiej sytuacji osoba broniąca się nie ma obowiązku zadośćuczynienia. Ograniczenie wolności przez skazanie prawomocnym wyrokiem także jest działaniem występującym w ramach określonego porządku prawnego. Bezprawność czynu wyłącza się także w przypadku zgody pokrzywdzonego. Dzieje się tak między innymi jeżeli pacjent wyrazi zgodę na operację czy badanie. Zgodę taką można jednak w każdej chwili odwołać. W takiej sytuacji nie można się na nią powołać. Okoliczności wyłączające bezprawność to także działanie w obronie interesu społecznego, stan wyższej konieczności i prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia.
Katalog dóbr osobistych zawarty w Kodeksie cywilnym ma charakter otwarty i przykładowy. Oznacza to, że mogą pojawić się wątpliwości dotyczące tego, czy określone dobro podlega ochronie. Istnieją dwie koncepcje dotyczące ochrony dóbr osobistych. Jedna z nich – koncepcja subiektywna, skupia się na uczuciach oraz doznaniach osoby poszkodowanej, biorąc pod uwagę reakcje indywidualne. Druga koncepcja dotycząca ochrony dóbr osobistych to koncepcja obiektywna, która stara się stworzyć reguły obiektywne, oparte o przepisy prawne. Koncepcja ta bierze dodatkowo pod uwagę także funkcjonujące w społeczeństwie normy moralne i etyczne. Nie rozstrzygnięto jednoznacznie, która koncepcja jest właściwa, jednakże sądy częściej skłaniają się do stosowania koncepcji obiektywnej.
Do przesłanek, które muszą zostać spełnione jeżeli mówimy o naruszeniu dóbr osobistych należą: 1. istnienie dobra osobistego, 2. zagrożenie lub naruszenie dobra osobistego 3. bezprawność zagrożenia lub naruszenia. W przypadku dwóch pierwszych przesłanek ciężar dowodu spoczywa na osobie, która dochodzi ochrony. W przypadku trzeciej przesłanki istnieje wspomniane wcześniej domniemanie. Osoba dochodząca swoich praw musi wykazać, że doszło do naruszenia określonego dobra osobistego. Przy czym poprzez podjęcie jednego działania może dojść do naruszenia wielu dóbr. W przypadku zagrożenia dobra osobistego osoba poszkodowana musi wskazać, na czym zagrożenie to polegało. Stan zagrożenia nie jest jednoznaczny z naruszeniem dobra osobistego, natomiast może do niego prowadzić ze względu na wystąpienie realnych możliwości takiego działania. W przypadku oceny naruszenia dobra osobistego bierze się pod uwagę zwyczaje i wartości obowiązujące w danym społeczeństwie.
W przypadku ochrony dóbr osobistych warto zdać się na fachową wiedzę wykwalifikowanej osoby. Nasza kancelaria adwokacka z Poznania specjalizuje się w działaniach dotyczących dóbr osobistych, dzięki czemu jest w stanie zagwarantować Państwu profesjonalne podejście mające na celu ochronę Pańskich praw.
Bardzo pomocna wykładnia dziękuję i życzę SUKCESÓW