Uznanie za zmarłego to instytucja, która może zostać zastosowana w przypadku zaginięcia osoby fizycznej po upływie określonego czasu. Jednak do zastosowania tej instytucji muszą zaistnieć pewne konieczne warunki i okoliczności uzasadniające. W poniższym artykule wyjaśniamy, po jakim czasie i na jakich zasadach możliwe jest uznanie za zmarłego.
Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, uznanie osoby zaginionej za zmarłą następuje po upływie określonego czasu od momentu, gdy według istniejących wiadomości, osoba ta jeszcze żyła. Jak wskazuje Art. 29 Kodeksu cywilnego:
Art. 29. [Uznanie za zmarłego]
§1. Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło lat dziesięć od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył; jednakże gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat siedemdziesiąt, wystarcza upływ lat pięciu.
§2. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy.
Warto podkreślić, że uznanie za zmarłego nie może nastąpić wcześniej niż po ukończeniu przez osobę zaginioną dwudziestu trzech lat. Oznacza to, że osoby młodsze niż 23 lata nie mogą być formalnie uznane za zmarłe na podstawie zaginięcia, co ma na celu ochronę interesów osób młodych i dzieci. W przypadku szczególnych okoliczności, takich jak zaginięcie podczas katastrofy lotniczej, morskiej lub innego szczególnego zdarzenia związanego z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia, terminy te ulegają znacznemu skróceniu.
Krótsze terminy obowiązują w przypadku, które zaginęły m.in. w katastrofach lub z innym szczególnym zdarzeniem związanym z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia i zdrowia. W Kodeksie cywilnym znajduje się dokładny opis różnych przesłanek uznania.
Art. 30. Uznanie za zmarłego w następstwie szczególnych wypadków
§ 1. Kto zaginął w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym szczególnym zdarzeniem, ten może być uznany za zmarłego po upływie sześciu miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie.
§ 2. Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu sześciomiesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeżeli nie miał portu przeznaczenia – z upływem lat dwóch od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość.
§ 3. Kto zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia nie przewidzianym w paragrafach poprzedzających, ten może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać.
Wszystkie powyższe terminy mają na celu uzasadnienie prawdopodobieństwa śmierci zaginionego oraz umożliwienie przeprowadzenia postępowania sądowego, które jest niezbędne do formalnego uznania osoby za zmarłą. Dzięki temu możliwe jest uregulowanie spraw majątkowych, rodzinnych oraz innych kwestii prawnych związanych z osobą zaginioną.
Zajrzyj do wpisu: Niepoczytalność w prawie karnym
Wniosek o uznanie osoby za zmarłą może złożyć każdy zainteresowany, czyli osoba, której prawa lub obowiązki zależą od rozstrzygnięcia sprawy – w praktyce najczęściej małżonek, dzieci, spadkobiercy, ale także wierzyciel czy prokurator. Sprawę rozpoznaje sąd rejonowy właściwy według ostatniego miejsca zamieszkania lub pobytu zaginionego, a w razie braku takich danych – Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy. Zgodnie z art. 529 k.p.c. we wniosku należy wskazać imię, nazwisko, datę urodzenia lub wiek zaginionego, imiona jego rodziców oraz nazwisko rodowe matki, a także ostatnie znane miejsce pobytu; konieczne jest również uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek.
Od takiego pisma pobiera się opłatę stałą w wysokości 100 zł, ustaloną w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Bez prawomocnego orzeczenia i sporządzenia aktu zgonu nie jest możliwe m.in. przeprowadzenie postępowania spadkowego ani zawarcie nowego małżeństwa przez pozostającego przy życiu małżonka.
Dowiedz się, w jakich okolicznościach możliwe jest podważenie testamentu notarialnego.
Sąd może uznać osobę za zmarłą poprzez wydanie postanowienia o uznaniu za zmarłego. W takim postanowieniu konieczne jest, aby sąd określił chwilę domniemanej śmieci zaginionego. Z wydaniem tego postanowienia wiążę się domniemanie, że osoba zaginiona zmarła właśnie w chwili oznaczonej przez sąd.
Jest możliwe obalenie takiego domniemania poprzez wykazanie, że osoba, której dotyczy uznanie za zmarłego, żyje lub zmarła w innej chwili, niż ta oznaczona przez sąd w postanowieniu. Po wydaniu postanowienia o uznaniu za zmarłego przez sąd, urząd stanu cywilnego sporządza akt zgonu zaginionej osoby.
Art. 31. Domniemanie prawne chwili śmierci
§ 1. Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego.
§ 2. Jako chwilę domniemanej śmierci zaginionego oznacza się chwilę, która według okoliczności jest najbardziej prawdopodobna, a w braku wszelkich danych – pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe.
§ 3. Jeżeli w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego czas śmierci został oznaczony tylko datą dnia, za chwilę domniemanej śmierci zaginionego uważa się koniec tego dnia.
Art. 32. Domniemanie prawne równoczesności śmierci
Jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie.
Przeczytaj artykuł: Cofnięcie pozwu – czy cofnięcie pozwu przed rozprawą jest możliwe?
W sytuacji, kiedy po złożeniu wniosku, sąd uzna, że rzeczywiście wystąpiły przesłanki do uznania danej osoby za zmarłą, zarządzone zostanie ogłoszenie o wszczęcie postępowania. Takie ogłoszenie należy umieścić w piśmie poczytnym na terenie całego kraju. Podaje się je także do publicznej wiadomości w miejscu ostatniego zamieszkania osoby zaginionej. Możliwe jest również zarządzenie o umieszczenie ogłoszenia w innych pismach oraz podać je do publicznej wiadomości w inny sposób. Informacje, które powinny się znaleźć w ogłoszeniu o wszczęciu postępowania to:
Przeczytaj także: Zaginięcie dziecka — jak współpracować z Policją?
Uznanie osoby za zmarłą ma istotne konsekwencje prawne, szczególnie w zakresie dziedziczenia. Po wydaniu przez sąd postanowienia o uznaniu za zmarłego następuje otwarcie spadku, co oznacza, że majątek osoby zaginionej staje się przedmiotem dziedziczenia. Spadkobiercy mogą wówczas przystąpić do dziedziczenia i rozporządzać majątkiem zmarłego, tak jakby osoba ta faktycznie zmarła. Warto jednak pamiętać, że uznanie za zmarłego jest domniemaniem prawnym, które może zostać obalone, jeśli pojawią się dowody na to, że osoba uznana za zmarłą żyje lub zmarła w innym terminie niż wskazany przez sąd. W takim przypadku spadkobiercy mogą być zobowiązani do zwrotu majątku lub jego równowartości.
Ponadto, uznanie za zmarłego umożliwia przeprowadzenie postępowania spadkowego, które bez prawomocnego orzeczenia sądu i sporządzenia aktu zgonu nie jest możliwe. Dzięki temu spadkobiercy mogą uregulować swoje prawa do majątku, a także dokonać podziału spadku. W kontekście spadku istotne jest również, że po uznaniu osoby za zmarłą, jej małżonek pozostający przy życiu zyskuje prawo do zawarcia nowego małżeństwa. To rozwiązanie prawne zabezpiecza sytuację życiową małżonka, który nie musi pozostawać w stanie prawnego zawieszenia.
Sprawdź także, jak przebiega odrzucenie spadku. Udzielamy również praktycznych porad prawnych w zakresie stwierdzenia nabycia spadku. Przeczytaj więcej na naszym blogu!
