Przestępstwa seksualne, a ściślej mówiąc przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności zostały stypizowane w artykułach 197-204. W poniższym artykule przytaczamy poszczególne przestępstwa, a także informujemy, jaką karą są one zagrożone.
W prawie wyróżnia się przestępstwa seksualne, a także przestępstwa na tle seksualnym. Przestępstwem z pierwszej grupy jest między innymi zgwałcenie. Przestępstwa na tle seksualnym to wszelkie przestępstwa, kiedy zachowaniem sprawcy kierowały czynniki natury seksualnej. Wolność seksualna obejmuje zarówno wolność od, jak i wolność do. Wolność od rozumiana jest jako wolność od przymusu w sferze seksualnej. Dotyczy to zarówno przymusu fizycznego, jak i psychicznego. Wolność do to natomiast wolność do podejmowania decyzji powiązanych z własnym życiem seksualnym. Jednostki mogą zatem swobodnie dysponować własnym życiem seksualnym, o ile ich decyzje nie wyrządzają uszczerbku interesom społecznym. Decyzje te nie mogą także wyrządzać szkody innym jednostkom.
Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności zostały wyróżnione w rozdziale XXV Kodeksu karnego. Połączenie dwóch wartości, jakimi są wolność seksualna oraz obyczajność uzasadnione było faktem, że zazwyczaj dochodzi do jednoczesnego ich atakowania. Katalog zawarty w ramach tego rozdziału dotyczy także czynów naruszających zasady społeczne związane z moralnością. Wśród przestępstw seksualnych wyróżnia się przestępstwa takie, jak:
Przestępstwa seksualne powiązane są z przestępstwami dotyczącymi naruszania nietykalności cielesnej. Wolność seksualna stanowi przedmiot ochrony karnej. Jest to wolność dotycząca samodzielnej dyspozycji własnym życiem płciowym. Przestępstwa seksualne są atakami seksualnymi niepożądanymi przez ofiarę. Naruszają jej wolność w zakresie owej dyspozycji. Źródłami wolności seksualnej są akty prawne jej dotyczące, takie jak np. Konstytucja oraz wszelkie akty prawa międzynarodowego. W przypadku konstytucji uznaje się, że wolność seksualna wchodzi w zakres prawa do prywatności. Przestępstwa seksualne stanowią zamach na najbardziej intymną sferę życia człowieka. Wolność seksualna to jednak również wolność od ingerencji ze strony państwa. Człowiek ma zatem możliwość dysponowania swoim życiem seksualnym. Nie powinien jednak swoimi czynami naruszać swobody innych osób.
Przestępstwo zgwałcenia zostanie szerzej opisane w jednym z naszych kolejnych wpisów. Sprawca zmusza ofiarę do obcowania płciowego za pośrednictwem groźby lub podstępu. Karą zagrożone jest zmuszenie również do tzw. innych czynności seksualnych. Są to działania, które mają na celu wywołanie pobudzenia seksualnego lub zaspokojenie potrzeb seksualnych. Jak wynika z Kodeksu karnego, doprowadzenie do obcowania płciowego podlega karze od 2 do 12 lat pozbawienia wolności. W przypadku doprowadzania ofiary do innej czynności seksualnej lub wykonania takiej czynności, kara wyniesie od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności. Karą nie krótszą niż 3 lata pozbawienia wolności zagrożone jest zgwałcenie wspólnie z inną osobą, zgwałcenie małoletniego poniżej lat 15, a także zgwałcenie wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry. W sytuacji, kiedy doszło do zgwałcenia ze szczególnym okrucieństwem, kara pozbawienia wolności nie może być krótsza niż 5 lat.
W przypadku seksualnego wykorzystania osoby bezradnej dochodzi do obcowania płciowego, kiedy nie jest możliwa prawdziwa dobrowolność podjęcia się stosunku seksualnego. Czyn taki zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. Jak wynika z policyjnych statystyk, w 2019 roku wszczęto 308 postępowań, których przedmiotem były przestępstwa seksualne polegające na wykorzystaniu seksualnym osoby bezradnej lub niepoczytalnej. Rok później wszczęto natomiast 265 postępowań. Ochronie w ramach artykułu 198 podlega wolność seksualna osób, które nie mogą pokierować w pełni świadomie swoim postępowaniem. Przez to nie mogą również podjąć świadomej decyzji dotyczącej podjęcia współżycia. Osoby bezradne i niepoczytalne mają mieć zatem zapewnioną wolność od wykorzystania ich stanu poprzez doprowadzenie do współżycia.
Seksualne wykorzystanie zależności może polegać np. na wykorzystaniu możliwości wywierania wpływu na osobę pokrzywdzoną. Zależność ta może dotyczyć np. uzależnienia od drugiej osoby, w tym uzależnienia ekonomicznego. Bycie zależnym od innej osoby może być zarówno formalne, jak i nieformalne. Jeśli ktoś wykorzystuje taką zależność, a w konsekwencji sprawia, że poszkodowany zmuszony jest do prostytucji, sprawca może zostać skazany z artykułu 199 Kodeksu karnego. Karze z tego artykułu podlegać będzie także wykorzystanie krytycznego położenia ofiary, kiedy to sprawca ma potencjalnie możliwość zmiany owego położenia.
Osoby małoletnie są szczególnie narażone na przestępstwa seksualne. Jak wynika z regulacji prawnych, uznaje się, że osoby małoletnie nie są jeszcze w stanie podejmować decyzji co do kwestii związanych z życiem seksualnym. Jeśli małoletni współżyje z osobą starszą, dzieje się to niejako wbrew woli małoletniego ze względu na brak możliwości świadomego wyboru. Zakłada się zatem, że małoletni nie mogą w swobodny sposób dokonywać wyboru dotyczącego partnera seksualnego. Wykorzystanie seksualne małoletniego wiąże się z podjęciem z małoletnim aktywności seksualnej, na którą nie jest on w stanie świadomie wyrazić zgody. Przyczyną braku tej możliwości jest nieodpowiedni rozwój osoby małoletniej.
Szczególna ochrona małoletnich, jeśli chodzi o przestępstwa seksualne, wiąże się ze słabszą ich pozycją w porównaniu z dorosłymi. Jak wynika z Kodeksu karnego, dopuszczenie się wobec małoletniego czynności seksualnej lub doprowadzenie do poddania się takim czynnościom jest zagrożone karą od 2 do 12 lat pozbawienia wolności. Zaznacza się, że przestępstwa seksualne z udziałem dzieci mogą nieść konsekwencje w postaci naruszenia prawidłowego rozwoju psychoseksualnego.
Uwodzenie małoletnich w Internecie stanowi przestępstwo od 2010 roku. Jako uwodzenie uznaje się m.in. doprowadzanie i inicjowanie spotkań z małoletnim. Celem takich spotkań jest wykorzystanie seksualne. Zjawisko uwodzenia małoletnich przez Internet nosi nazwę groomingu. W przypadku groomingu osoba dopuszczająca się go chce małoletniego wprowadzić w błąd. Dodatkowo zamierza wykorzystać niezdolność do pojmowania danej sytuacji. Nierzadko stosuje również groźby. Jeśli natomiast małoletniemu składa się propozycję obcowania płciowego lub udziału w produkowaniu treści pornograficznych i zmierza się do realizacji wymienionych czynności, podlega się grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do 2 lat.
Artykuł ten obowiązuje od 2010 roku. Zgodnie z nim ten, kto publicznie propaguje lub pochwala zachowania o charakterze pedofilskim, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat. By zapobiegać przestępstwom, których ofiarami padają małoletni, istnieje w Polsce również instytucja Rzecznika Praw Dziecka. Ma on na celu stanie na straży praw najmłodszych oraz ich ochronę. Wskazuje się także potrzebę ochrony zdrowia małoletnich. Ochrona ma dotyczyć zarówno zdrowia fizycznego, jak i psychicznego.
Zgodnie z artykułem 201 Kodeksu karnego, ten, kto dopuszcza się obcowania płciowego w stosunku do wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, a także brata lub siostry, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Przysposabiający i przysposabiani to osoby, które weszły w formalny sposób w stosunki naśladujące więzi łączące rodziców z dziećmi. W Polsce nie różnicuje się wielkości kary od tego, między kim dojdzie do stosunku seksualnego. Prawodawstwo niektórych państw surowiej karze stosunki seksualne, do których dochodzi między zstępnymi i wstępnymi niż stosunki, których dopuszcza się rodzeństwo. W niektórych państwach karze podlegają wyłącznie rodzice biologiczni. Inne państwa karzą również rodziców adopcyjnych.
W przypadku rodzeństwa, do kazirodztwa dochodzi nie tylko między rodzeństwem rodzonym, ale także wtedy, kiedy stosunki seksualne podejmuje rodzeństwo przyrodnie. Przedmiotem ochrony w przypadku przestępstwa kazirodztwa są zarówno względy eugeniczne, jak i względy etyczne i moralne. W przypadku względów eugenicznych zaznacza się ryzyko narodzin dzieci z wadami genetycznymi. Podkreśla się jednak, że kazirodztwo podlega karze również wtedy, kiedy dopuszczają się go osoby bezpłodne. Argumenty świadczące o stosowaniu wyłącznie motywacji eugenicznej nie są zatem do końca przekonujące. Dodatkowo karze podlegają także stosunki seksualne między osobami, które nie są ze sobą spokrewnione. Jeśli natomiast sprawca dopuścił się kazirodztwa i nie wiedział, że z partnerem łączą go więzi pokrewieństwa, nie będzie on karany. Zaznacza się bowiem, że w takiej sytuacji występuje błąd co do faktu. Jeśli obie osoby dobrowolnie podjęły kazirodcze stosunki seksualne, fakt zgody nie ma w takim przypadku znaczenia. Obydwie osoby dopuszczają się przestępstwa kazirodztwa i mogą ponieść karę.
Przestępstwem seksualnym jest również prezentowanie pornografii. Dotyczy to prezentowania treści pornograficznych, w przypadku których dochodzi do narzucenia odbioru treści pornograficznych osobom, które sobie tego nie życzą. Jeśli treści pornograficzne prezentowane są osobie małoletniej lub sprawca udostępnia małoletniemu przedmioty mające charakter treści pornograficznych lub udostępnia treści pornograficzne tak, że małoletni ma możliwość zapoznania się z nimi, podlega on karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. Wyższą karą zagrożone jest prezentowanie treści pornograficznych z udziałem osób małoletnich.
Surowszą karą zagrożone jest ponadto pokazywanie treści zawierających przemoc lub posługiwanie się zwierzęciem. Kara w takim przypadku to pozbawienie wolności od 6 miesięcy do 8 lat. Jeśli w prezentowanych treściach pornograficznych udział bierze małoletni poniżej 15 lat, czyn ten zagrożony jest karą od roku pozbawienia wolności do 10 lat. Jeśli natomiast w treściach pornograficznych przedstawiony jest wytworzony albo przetworzony wizerunek małoletniego, sprawca, posiadający tego typu treści podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Ja wynika z art. 203 Kodeksu karnego, ten, kto przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub wykorzystując stosunek zależności lub krytyczne położenie, doprowadza inną osobę do uprawiania prostytucji, podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat. Wskazuje się, że przepis karzący zmuszanie do prostytucji wiąże się z celem, jakim jest ochrona wolności seksualnej. Prostytucja osoby poszkodowanej powinna mieć w takim przypadku charakter czynów powtarzających się. Jednocześnie zmuszanie do prostytucji powinno nastąpić z wykorzystaniem np. przemocy fizycznej, która spowoduje przełamanie oporu ofiary. Bezprawna groźba może dotyczyć wyrządzenia szkody zarówno osobie zmuszanej do prostytucji, jak i osobom z jej najbliższego otoczenia, np. dzieciom. Za podstęp uznaje się natomiast wprowadzenie w błąd. Karana z tego artykułu będzie nie tylko sprawca, który zmusza do prostytucji osobę, która wcześniej jej nie uprawiała, ale także ten, kto zmusza kogoś, kto prostytucji zaprzestał.
W ramach artykułu 204 Kodeksu karnego stypizowano przestępstwa stręczycielstwa, sutenerstwa oraz kuplerstwa. Stręczycielstwo polega na nakłanianiu innej osoby do uprawiania prostytucji. Nie musi to jednak być z wykorzystaniem np. przemocy psychicznej. Nakłanianie może mieć również miejsce np. jako prośba skierowana do osoby mającej podjąć się prostytucji lub też poprzez obietnicę odniesienia pewnych korzyści. Są to zatem formy oddziaływania na ofiarę, których celem jest rozpoczęcie przez nią trudnienia się prostytucją. W przeciwieństwie do zmuszania do prostytucji, stręczycielstwo nie występuje wtedy, kiedy jakaś osoba podjęła już decyzję dotyczącą uprawiania prostytucji.
Drugim przestępstwem regulowanym we wskazanym artykule, jest sutenerstwo. Czyn ten polega na czerpaniu zysku z prostytuowania się innej osoby. Sutenerzy często czerpią korzyści z prostytucji, jednocześnie zapewniając ochronę prostytuującym się osobom.
Kuplerstwo to natomiast ułatwianie innym osobom uprawiania prostytucji. Kuplerstwo może polegać np. na pośredniczeniu pomiędzy prostytutką oraz klientami. Jednocześnie kuplerstwa nie stanowi udostępnianie np. stron internetowych w celu umieszczania na nich ogłoszeń dotyczących prostytucji. By jednak możliwe było ukaranie za stręczycielstwo, sutenerstwo lub kuplerstwo, czyny te muszą mieć charakter czynów powtarzających się. Oznacza to, że jeśli np. jednokrotnie będzie się czerpać korzyści z cudzej prostytucji, w takiej sytuacji nie zaistnieje czyn sutenerstwa.
Stręczycielstwo, sutenerstwo oraz kuplerstwo zagrożone są karami pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Należy zaznaczyć, że istnieje również typ kwalifikowany wymienionych przestępstw seksualnych. Typ kwalifikowany występuje, kiedy osobą poszkodowaną wskazanymi przestępstwami jest małoletni. W przypadku przestępstwa kwalifikowanego kara, jaką zagrożony jest dany czyn, ulega zwiększeniu. Jeśli ofiara przestępstwa jest osobą małoletnią, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat. Jak wynika z policyjnej statystyki, w 2017 roku wszczęto 17 postępowań związanych z dokonaniem stręczycielstwa, sutenerstwa lub kuplerstwa.
Źródłem prawa międzynarodowego, poruszającym problematykę przestępstw seksualnych wobec dzieci jest Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. Konwencja ta została następnie ratyfikowana przez Prezydenta RP. Zgodnie z konwencją jej strony mają za zadanie podejmowanie kroków mających chronić dzieci przed przemocą fizyczną, psychiczną. W konwencji wymieniono również ochronę dzieci przed wykorzystywaniem do celów seksualnych.
Temat przestępstw seksualnych wciąż objęty jest sporym tabu. Ze względu na fakt, że ofiary nie zawsze zgłaszają się na policję, trudno jednoznacznie stwierdzić, na jaką skalę popełniane są przestępstwa seksualne. Mówi się, że większość osób, które doświadczyły gwałtu, nie zgłaszają tego faktu na policję. Jedną z przyczyn jest podważanie prawdomówności zeznań ofiar. Optymizmem nie napawają także statystyki dotyczące umarzanych przestępstw. Często przestępstw takich, jak gwałty dopuszczają się osoby znane ofiarom, nierzadko ich stali partnerzy. Niezwykle istotne w przypadku ofiar przestępstw jest zapewnienie odpowiedniej pomocy prawnej i psychologicznej, a także udzielenie wsparcia.
