W przypadku orzeczenia rozwodu strony nie zawsze przykładają należną uwagę do rozstrzygnięcia w zakresie winy w rozkładzie pożycia. Rozkład pożycia to ustanie więzów fizycznych, psychicznych i gospodarczych. Kwestia ta jest jednak niezwykle istotna. Orzeczenie o winie może decydować o powstaniu obowiązku alimentacyjnego na rzecz drugiego małżonka. Jak więc wygląda rozwód z orzeczeniem winy?
Zgodnie z art. 57 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o., który stanowi źródło prawa rodzinnego) rozwód z orzeczeniem winy wskazuje na to, czy i który z małżonków ponosi winę w rozkładzie pożycia. Jednakże zgodnie z § 2 przytoczonego powyżej przepisu, na zgodne żądanie małżonków sąd może zaniechać orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy, a sprawy rozwodowe często są mniej skomplikowane. Sąd zatem ma możliwość orzeczenia o winie rozkładu pożycia w następujących wariantach:
Rozwód z orzeczeniem winy ma największe znaczenie w przypadku powstania po stronie męża bądź po stronie żony obowiązku alimentacyjnego na rzecz drugiej strony.
Kwestię tę reguluje art. 60 § 1 k.r.o. Zgodnie z § 1 tego artykułu „małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego”.
Zgodnie z przytoczonym przepisem roszczenie alimentacyjne przysługuje temu małżonkowi, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Roszczenie to także przysługuje każdemu z małżonków w przypadku wyroku rozwodowego bez orzekania o winie oraz w przypadku wyroku rozwodowego z winy obu stron.
Należy jednak podkreślić, iż możliwość domagania się alimentów na tej podstawie od byłego małżonka uzależniona jest od powstania stanu niedostatku. Pojęcie to nie jest definiowane przez przepisy k.r.o. Orzecznictwo oraz doktryna przyjmuje, że jest to taki stan, który uniemożliwia zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego. Przy czym to na uprawnionym ciąży obowiązek udowodnienia takiego stanu.
Wysokość ewentualnych alimentów limitowana jest w charakterystyczny sposób. Limit ten wyznacza się, uwzględniając usprawiedliwione potrzeby uprawnionego oraz możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. Usprawiedliwione potrzeby, to takie, których zaspokajanie jest niezbędne dla prowadzenia życia na normalnym, przeciętnym poziomie. Poziom też ma być odpowiedni do stanu zdrowia i wieku uprawnionego.
W przypadku, gdy małżonkowie są zgodni, sąd może zaniechać orzekania o winie. Jeśli jednak któryś z małżonków nie wyraża na to zgody, sąd musi ustalić, kto ponosi winę za rozpad związku małżeńskiego.
Zobacz również: Jak uzyskać alimenty na dorosłe dziecko?
Paragraf 2 art. 60 k.r.o. stanowi, iż „jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku”. Sytuacja opisana w tym przepisie może zatem nastąpić, tylko jeśli jeden z małżonków zostaje uznany wyłącznie winnym. Przepis ten nie znajduje zastosowania w sytuacji, gdy żadnego z małżonków nie uznano za wyłącznie winnego. Nie obowiązuje on także, gdy rozwód z orzeczeniem winy kończy się z uznaniem winy obu z małżonków.
Istotne pogorszenie sytuacji materialnej w myśl tego przepisu to taki stan, w którym na skutek rozwodu małżonek uprawniony znalazł się w takiej sytuacji, że w porównaniu do stanu sprzed rozwodu jego sytuacja majątkowa jest istotnie gorsza. Nie musi jednak znajdować się w stanie niedostatku. Uprawniony może zaspokajać swoje potrzeby w sposób całkowicie wystarczający. Poziom ten może być nawet wyższy niż przeciętny w społeczeństwie. Niezbędne jest jednak to, by był on niższy niż w trakcie trwania małżeństwa. Ciężar dowodowy, także w tym przypadku spoczywa na uprawnionym. Małżonek niewinny może otrzymać alimenty od małżonka winnego. Ma on takie prawo, nawet jeśli sam zarabia na swoje utrzymanie.
Wina orzekana w wyroku rozwodowym może mieć różny stopień natężenia. Może także przyjąć różne postacie. Może dotyczyć między innymi więzi osobistej, dóbr osobistych i dóbr majątkowych. Do dóbr osobistych należy między innymi nietykalność cielesna, zdrowie oraz dobre imię. W przypadku rozwodu z orzeczeniem o winie istotne są także naruszenia dóbr osobistych członków rodziny, w tym dzieci. Oceny naruszeń dóbr osobistych dokonuje sąd. Bierze pod uwagę określone normy kulturowe, które panują w danym społeczeństwie.
Sprawdź artykuł: Rozwód za porozumieniem stron – ile kosztuje rozwód za porozumieniem stron?
Definicji winy nie zawarto ani w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, ani w będącym źródłem prawa cywilnego Kodeksie cywilnym. Pojęcie to wyjaśniają jednak orzecznictwa sądów.
W przypadku dóbr majątkowych w wyroku rozwodowym z orzeczeniem o winie sąd bierze pod uwagę dbałość o materialną egzystencję rodziny. Orzeczenie o winie może polegać na sprzeczności postępowania jednego z małżonków – żony lub męża – z obowiązkami małżeńskimi. W przypadku rozwodu z winy obu stron zarówno mąż, jak i żona wykazują zachowania sprzeczne z małżeńskimi obowiązkami.
Więź osobista pomiędzy małżonkami to ich duchowa i fizyczna wspólnota. Jej naruszenie to działania między innymi takie jak pobicie współmałżonka czy stosowanie presji innego rodzaju.
Najczęstszą przyczyną rozwodów jest alkoholizm. Na dalszych miejscach plasuje się między innymi porzucenie małżonka. Jest to sytuacja, w której jeden z małżonków opuszcza drugiego bez uzasadnionego powodu. Inne często spotykane przyczyny to brak pomocy ze strony współmałżonka oraz stosowanie gróźb, które jednak muszą wzbudzać poczucie zagrożenia.
W przypadku rozwodu z orzeczeniem winy wymaga się odpowiednich przesłanek, które mają być dowodem winy którejś ze stron. Mogą do nich należeć między innymi takie postępowanie jak nadużywanie alkoholu lub innego typu uzależnienie. Do środków dowodowych, które mają potwierdzić winę, można zaliczyć między innymi zeznania świadków. Inne środki dowodowe to notatki z interwencji policji, zaświadczenia lekarskie lub korespondencja.
W niektórych przypadkach rozwód nie jest jednak dopuszczalny. Dzieje się tak, gdy żąda go małżonek winny rozkładu pożycia, a dodatkowo rozwód naruszałby interes drugiego współmałżonka. Przykładem takiej sytuacji może być żądanie rozwodu w przypadku gdy drugi współmałżonek jest nieuleczalnie chory i wymaga wsparcia.
Prawomocny wyrok wywołuje skutki takie jak powstanie rozdzielności majątkowej i możliwość powrotu do poprzedniego nazwiska. Inne skutki to także prawo zawarcia nowego związku małżeńskiego.
Zapoznaj się z artykułem odnośnie odebrania praw rodzicielskich.
Jak każdy obowiązek alimentacyjny, także alimenty na rzecz drugiego małżonka ograniczone są czasowo. W tym przypadku obowiązek dostarczania alimentów wygasa co do zasady w przypadku zawarcia przez uprawnionego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże, gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie jest winny rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu. Zatem z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu obowiązek łożenia na rzecz małżonka wygaśnie jedynie w przypadku wyroku rozwodowego bez orzekania o winie. Przy czym należy mieć na uwadze, że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, może przedłużyć wymieniony termin pięcioletni (art. 60 § 3 k.r.o.).
Za wyjątkowe okoliczności zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego (III CZP 22/75) należy rozumieć okoliczności występujące zarówno po stronie uprawnionego, jak i zobowiązanego. Może być to zatem znaczne pogorszenie sytuacji małżonka uprawnionego, który z tego względu potrzebuje większych środków, aby zapewnić sobie normalny byt w przypadku związanym z art. 60 § 1 k.r.o., a także mogą być to okoliczności polegające przykładowo na znacznym zwiększeniu możliwości majątkowych zobowiązanego. Małżonek uprawniony może domagać się w takiej sytuacji większych środków (o ściąganiu alimentów również pisaliśmy), gdy zachodzą przesłanki z art. 60 § 2 k.r.o.
W sytuacji, kiedy następuje rozwód z osobą będącą alkoholikiem, sądy w większości przypadków uznają winę uzależnionego współmałżonka. Doktryna prawna traktuje alkoholizm jako przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego. Pogląd ten ma swoje uzasadnienie ze względu na fakt, że osoba będąca alkoholikiem pozbawia swoją rodzinę środków finansowych. To z kolei uniemożliwia normalną jej egzystencję. Dodatkowo osoby stanowiące rodzinę alkoholika są współuzależnione, ponieważ alkohol wpływa w znaczny sposób nie tylko na życie samego uzależnionego, ale także innych członków rodziny.
W głównej mierze problem alkoholizmu dotyczy mężczyzn, ale coraz częściej zdarza się, że uzależnione od alkoholu są również kobiety. Z alkoholizmem często wiążą się dodatkowo inne utrudnienia w funkcjonowaniu rodziny, takie jak np. przemoc. Jeśli jednak rozkład pożycia małżeńskiego nastąpił z innych przyczyn, a winny temu był drugi współmałżonek, uzależniony od alkoholu nie musi być wyłącznie winnym rozwodu. By doszło do rozwodu z orzeczeniem o winie wyłącznie uzależnionego od alkoholu małżonka, niezbędne jest udowodnienie, że to właśnie alkoholizm był jedyną przyczyną rozkładu pożycia małżeńskiego. Konieczne jest zatem zbieranie dowodów będących potwierdzeniem tego stanu rzeczy.
Do dowodów mogą zaliczać się np. notatki z interwencji policyjnych czy zeznania sąsiadów, zwłaszcza w sytuacji, kiedy osoba będąca pod wpływem alkoholu zachowywała się w agresywny sposób i powodowała awantury czy też stosowała przemoc, zarówno psychiczną, jak i fizyczną. Jeśli dochodziło do aktów przemocy fizycznej, wskazane będzie udanie się na obdukcję lekarską. Zaświadczenie z obdukcji lekarskiej może być również istotnym dowodem umożliwiającym uzyskanie rozwodu z orzeczeniem o winie osoby uzależnionej od alkoholu.
Rozwód z orzeczeniem o winie trwa zdecydowanie dłużej niż rozwody bez orzekania. Dzieje się tak ze względu na długie postępowanie dowodowe. W przypadku rozwodów z orzekaniem o winie bardzo często konieczne jest przesłuchanie wielu świadków. Zazwyczaj ponadto w przypadku rozwodu z orzeczeniem o winie często zdarza się, że małżonek uznany za winnego jest niezadowolony z wyroku. Skutkuje to wniesieniem przez niego apelacji. To z kolei przyczynia się do jeszcze większego wydłużenia czasu trwania procedury rozwodowej. O ile w przypadku rozwodu bez orzekania o winie zdarza się, że kończy się on już na pierwszej rozprawie, o tyle rozwody z orzeczeniem winy bardzo często potrafią ciągnąć się latami.
Rozwód z orzeczeniem o winie niesie ze sobą istotne konsekwencje prawne. Skutkiem rozwodu z orzeczeniem winy jest m.in. powstanie obowiązku alimentacji. Jeśli dojdzie do rozwodu bez orzekania o winie bądź sąd orzeknie o winie obojga małżonków, każdy z nich ma prawo w ciągu 5 lat od rozwodu domagać się wsparcia finansowego. Dotyczy to sytuacji, kiedy znajdzie się on w stanie niedostatku. Jeśli rozwiedziony małżonek, który otrzymywał wsparcie finansowe, wejdzie w nowy związek małżeński, obowiązek dostarczania wsparcia finansowego przez byłego małżonka wygasa. Małżonek wyłącznie winny rozkładu małżeństwa nie może domagać się wsparcia finansowego od małżonka niewinnego. Nie jest to możliwe nawet w sytuacji, kiedy winny znajdzie się w stanie niedostatku. Konsekwencją rozwodu z orzeczeniem winy będzie również powstanie prawa do zawarcia nowego związku małżeńskiego. Inne skutki to także powstanie rozdzielności majątkowej, umożliwienie powrotu do poprzedniego nazwiska. Konsekwencją rozwodu będzie również brak możliwości dziedziczenia po byłym małżonku.
Zobacz również: Egzekucja alimentów z zagranicy w Polsce: jak je uzyskać?
